Χριστιανισμός έναντι του ελληνικού πολιτισμού V

Ο εκκλησιαστικός μηχανισμός επενέβαινε τότε δυναμικά, σε στενή συνεργασία με το κράτος, κατά των Ελληνιζόντων, ώστε να αποτρέπει «παρεκτροπές», οι οποίες θα έθεταν σε κίνδυνο όλο το σύστημα εξουσίας. Ακόμα και επιφανείς ιερωμένοι στην πάροδο των αιώνων που διέπρεψαν ως Ελληνιστές, δηλαδή μελετητές της ελληνικής φιλοσοφίας και γραμματείας (Μιχαήλ-Κων/νος Ψελλός, Ιωάννης Ιταλός, Γεώργιος Γεμιστός-Πλήθων κ.ά.), αναγκάζονταν, άλλοτε για λόγους πολιτικής ορθότητας και άλλοτε φοβούμενοι διώξεις, να αποσιωπούν ή να συγκαλύπτουν τις μελέτες τους, επειδή σ’ αυτές «υποτάσσουν την πίστιν εις την φιλοσοφίαν» — που σημαίνει ότι πολλοί από αυτούς προσπαθούσαν να απελευθερωθούν από την αποπνικτική θεοκρατική κοσμοαντίληψη!

Ειδικότερα το 1082 καταδικάστηκε ο «ύπατος των φιλοσόφων» Ιωάννης Ιταλός με έντεκα αναθέματα σε υποχρεωτικό μοναστικό εγκλεισμό. Το σκεπτικό του πατριάρχη Ευστράτιου Γαρίδα, ο οποίος ανακοίνωσε εν συνόδω την ποινή, ανέφερε μεταξύ άλλων ότι ο Ιταλός ήταν «Ελληνόπληκτος και δαιμονόπληκτος στασιαστής κατά της Νέας Ρώμης» και διέδιδε «… μακάβριες διδασκαλίες των Ελλήνων (Πλάτωνα και Νεοπλατωνικών) σε σχέση με την ψυχή, τη μετεμψύχωση, το σώμα, με το οποίο θα αναστηθούν οι άνθρωποι κατά τη δεύτερη παρουσία, την άρνηση του εκκλησιαστικού δόγματος ότι το σύμπαν δημιουργήθηκε εκ του μηδενός…» (Bautz Lexikon)

Αλλά και στα κείμενα πάμπολλων εκκλησιαστικών αφορισμών κατά διανοουμένων, κατά κανόνα κληρικών, βασική κατηγορία εναντίον τους ήταν η μελέτη της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας. Για παράδειγμα, ο Ισαάκ Αργυρός (~1300-1370) που ενεπλάκη σε αντιδικίες με τους Ησυχαστές, αφορίστηκε με το σκεπτικό: «Ισαάκ Αργυρόν τον ιού μεστόν, τον και πολύ το κίβδηλον της Ελλήνων φλυαρίας πλουτήσαντα … ανάθεμα» (= ανάθεμα στον Αργυρό που ήταν γεμάτος δηλητήριο και ο οποίος είχε πολύ πλουτήσει από την κίβδηλη φλυαρία των Ελλήνων).

Έσχατος ανθελληνισμός στους αιώνες του δωσιλογισμού

Στα χρόνια της βυζαντινής παρακμής, όταν για μερικές δεκαετίες οι Οθωμανοί αποσπούσαν σχεδόν ανενόχλητοι εδάφη από την αυτοκρατορία, όσοι από τους διανοούμενους δεν είχαν διαφύγει στη Δύση σκιαμαχούσαν στην Πόλη και σε άλλα κέντρα ως αριστοτελιστές ή πλατωνιστές και παράλληλα αντιδικούσαν υπέρ ή κατά της «ένωσης των εκκλησιών». Ο Γεώργιος Σχολάριος (ο μετέπειτα διορισθείς από τον σουλτάνο οικουμενικός πατριάρχης Γεννάδιος) προσπαθούσε την ίδια εποχή να συγκρατήσει τις πνευματικές εξελίξεις και έκαιγε δημόσια πλατωνικά και νεοπλατωνικά συγγράμματα, ενώ ταυτόχρονα έστελνε μηνύματα καταστολής προς κάθε κατεύθυνση. Σε επιστολές του στον κυβερνήτη της Πελοποννήσου έγραφε ο Σχολάριος: «… τους γουν δυσσεβείς και αλάστορας Ελληνιστάς και πυρί και σιδήρω και ύδατι και πάσι τρόποις εξαγάγετε της παρούσης ζωής … ράβδιζε, είργε, είτα γλώτταν αφαίρει, είτα χείρα απότεμνε καν και ούτω μένη κακός, θαλάττης πέμπε βυθώ.» (= …να αφαιρείτε τη ζωή στους όντως ασεβείς και πανούργους Ελληνιστές με φωτιά, με σίδηρο και με κάθε άλλο τρόπο … ξυλοφόρτωνε, φυλάκιζε, στη συνέχεια κόβε τη γλώσσα, μετά κόβε το χέρι και, αν παρ’ όλα αυτά παραμένει ακόμα κακός, πέταξέ τον στο βυθό της θάλασσας.) («Παλαιολόγια-Πελοποννησιακά» από τον Σ. Λάμπρου) — ομολογουμένως ένα εμπνευσμένο κήρυγμα αγάπης από έναν κληρικό και μετέπειτα πατριάρχη!

Ο ίδιος υπότουρκος Γεννάδιος, ο οποίος εισήλθε στο ιερατικό σώμα το 1450 και ήδη το 1453 διορίστηκε από τον σουλτάνο οικουμενικός πατριάρχης, δήλωσε, όταν ρωτήθηκε αν είναι Έλλην, «… ει τις έροιτό μοι τις ειμί, αποκρινούμαι Χριστιανόν είναι» («… αν με ρωτήσει κάποιος τι είμαι, θα του απαντήσω Χριστιανός», (Ι. Κακριδής: «Οι Αρχαίοι Έλληνες στην Νεοελληνική Λαϊκή Παράδοση», ΜΙΕΤ, Αθήνα 1978.) Να σημειωθεί δε ότι, στα ύστερα βυζαντινά χρόνια κάθε άλλο παρά κατακριτέο ήταν να δηλώνεις Έλληνας, όπως χαρακτηρίζει ο Νικόλαος Καβάσιλας (1322-1391) τους κατοίκους της Θεσσαλονίκης, όπως γράφει ο Κύπριος Αθανάσιος Λεπενδρηνός «περί πάντων των Ελλήνων των εν Κύπρω» και όπως πρωτοχρησιμοποιεί ο Δημήτριος Κυδώνης (γενν. 1398) τον όρο «Ελλάς» για τον χαρακτηρισμό της βυζαντινής αυτοκρατορίας!

Η απαρχή του «ελληνικού πατριωτισμού» φαίνεται να έχει τις ρίζες της στην εποχή των Κομνηνών και πιθανότατα οφείλεται, τόσο στην αντιπαλότητα με ομόδοξους βαλκανικούς λαούς, Σέρβους και Βουλγάρους, όσο και στη συνεχή ανάδειξη «Ελληνιστών», οι οποίοι έβρισκαν ανεπαρκή την ανατολίτικη θεοσοφία. Η λέξη Έλληνας» που είχαν συκοφαντήσει και διασύρει οι συμπλεγματικοί εκκλησιαστικοί πατέρες, ακόμα κι αν κάποια εποχή στους μεσαίους βυζαντινούς χρόνους ταυτιζόταν με την έννοια του «ειδωλολάτρη», είχε ανακτήσει πλέον την αρχική, σωστή σημασία της. Έτσι, δεν είναι δυνατόν να στηριχθεί οποιαδήποτε δικαιολόγηση ότι, δήθεν, ο Σχολάριος εννοούσε τους «ειδωλολάτρες», όταν αρνείτο ότι είναι Έλληνας — θα ήταν και γελοίο να χαρακτηρίσει κάποιος έναν ανώτερο χριστιανό κληρικό ως ειδωλολάτρη. Την ελληνική καταγωγή του απέρριπτε αυτός ο τυχοδιώκτης, ο οποίος είναι, όχι τυχαία, και άγιος της ορθόδοξης εκκλησίας.

Η εξήγηση της συμπεριφοράς του Σχολάριου και άλλων ομοίων του που έζησαν αρκετούς αιώνες, έως και μια χιλιετία μετά τους προαναφερόμενους «πατέρες», είναι φυσικά διαφορετική από τις συμπεριφορές στους πρώτους χριστιανικούς αιώνες. Αυτή η εθνικά «αυτοκτονική» τοποθέτησή του μπορεί να εξηγηθεί, τόσο με την πεισματική επιμονή των αντι-ενωτικών κύκλων του Βυζαντίου σε μια ξεπερασμένη και χαμένη από καιρού υπόθεση, όσο και με την προοπτική ηγετικού ρόλου σε συνεργασία με τους «θεόσταλτους» και δήθεν βολικούς Οθωμανούς — αντίληψη που διαχεόταν στον λαό από τους τουρκόφιλους της βυζαντινής παρακμής και κατέληξε, με την πάροδο του χρόνου, στις παιδαριώδεις ιδέες του Κοσμά Αιτωλού: «… έχει o Θεός τον Τούρκον ωσάν σκύλον να μας φυλάη». Στους Οθωμανούς έδινε εξετάσεις ο Σχολάριος και γι’ αυτούς προοριζόταν η άρνησή του να θεωρείται Έλληνας, δεδομένου ότι η συμφωνία του με την τούρκικη διοίκηση αφορούσε στη συνεργασία και στην εκπροσώπηση του «ποιμνίου» στο νέο κράτος με την ιδιότητά του ως χριστιανού ιερωμένου και όχι με αυτήν του Έλληνα. Έτσι απέβαλε χωρίς συστολή κάθε τι περιττό!
Οι διάδοχοι αυτών των εχθρών του ελληνικού πνεύματος και προδοτών του Ελληνισμού διαβάζουν μέχρι σήμερα την «Κυριακή της Ορθοδοξίας» στους ναούς, μεταξύ άλλων, και τα εξής:

• Τοις τα ελληνικά διεξιούσι μαθήματα και μη δια παίδευσιν μόνον ταύτα παιδευομένοις, αλλά και ταις δόξαις αυτών ταις ματαίαις επομένοις και ως αληθέσι πιστεύουσι και ούτως αυταίς ως το βέβαιον εχούσαις εγκειμένοις, ώστε έτερους ποτέ μεν λάθρα, ποτέ δε φανερώς ενάγειν αυταίς και διδάσκειν ανενδοιάστως, ΑΝΑΘΕΜΑ ΤΡΙΣ.
• Τοις μετά των άλλων μυθικών πλασμάτων, αφ’ εαυτών και την καθ’ ημάς κλίσιν μεταπλάττουσι και τας πλατωνικάς ιδέας ως αληθείς δεχομένοις και ως αυθυπόστατον την ύλην παρά των ιδίων μορφούσθαι λέγουσι και προφανώς διαβάλλουσι το αυτεξούσιον του Δημιουργού, του από του μη όντος εις το είναι παραγαγόντος τα πάντα και ως Ποιητού πάσιν αρχήν και τέλος επιτιθέντος εξουσιαστικώς και δεσποτικώς, ΑΝΑΘΕΜΑ ΤΡΙΣ
• Τοις λέγουσιν ότι οι των Ελλήνων σοφοί και πρώτοι των αιρεσιαρχών, οι παρά των επτά αγίων και καθολικών συνόδων και παρά πάντων των εν Ορθοδοξία λαμψάντων πατέρων αναθέματι καθυποβληθέντας, ως αλλότριοι της καθολικής εκκλησίας δια την εν λόγοις αυτών κίβδηλον και ρυπαράν περιουσίαν κρείττονες εισί κατά πολύ και ενταύθα και εν τη μελλούση κρίσει και των ευσεβών μεν και ορθοδόξων ανδρών, άλλως δε κατά πάθος ανθρώπινον ή αγνόημα πλημμελησάντων, ΑΝΑΘΕΜΑ ΤΡΙΣ

Περίπου δώδεκα αιώνες μετά τους χλευασμούς του Ρωμανού Μελωδού κατά των Ελλήνων, τούς «αναθεματίζει» άλλος ένας ποιητής. Ο μεσαιωνικός επιδρομέας το διέπραξε με αλαζονεία, ο σύγχρονος διανοητής επανέρχεται με ταπεινότητα …

Καταραμένε Έλληνα!
Όπου να γυρίσω τη σκέψη μου,
όπου και να στρέψω την ψυχή μου,
μπροστά μου σε βρίσκω.
Τέχνη λαχταρώ, ποίηση, θέατρο, αρχιτεκτονική,
εσύ μπροστά μου, πρώτος κι αξεπέραστος.
Επιστήμη αναζητώ, μαθηματικά, φιλοσοφία, ιατρική,
κορυφαίος και ανυπέρβλητος.
Για δημοκρατία διψώ, ισονομία και ισοπολιτεία,
εσύ μπροστά μου, ασυναγώνιστος κι ανεπισκίαστος.
Καταραμένε Έλληνα, καταραμένη γνώση. Γιατί να σ’ αγγίξω;
Για να αισθανθώ πόσο μικρός είμαι, ασήμαντος, μηδαμινός;
Γιατί δεν μ’ αφήνεις στη δυστυχία μου και στην ανεμελιά μου;