[ΑπΚ] 2α. Το Κλασσικό Κοσμολογικό Επιχείρημα: Θωμάς Ακινάτης

7 June 2012

Αρθρογράφος: Ebonmuse
Μετάφραση: Evan T


« Προηγούμενο Άρθρο [1δ]
• Περιεχόμενα Επόμενο άρθρο [2β]

Invenimus enim in istis sensibilibus esse ordinem causarum efficientium, nec tamen invenitur, nec est possibile, quod aliquid sit causa efficiens sui ipsius; quia sic esset prius seipso, quod est impossibile. Non autem est possibile quod in causis efficientibus procedatur in infinitum. Quia in omnibus causis efficientibus ordinatis, primum est causa medii, et medium est causa ultimi, sive media sint plura sive unum tantum, remota autem causa, removetur effectus, ergo, si non fuerit primum in causis efficientibus, non erit ultimum nec medium. Sed si procedatur in infinitum in causis efficientibus, non erit prima causa efficiens, et sic non erit nec effectus ultimus, nec causae efficientes mediae, quod patet esse falsum. Ergo est necesse ponere aliquam causam efficientem primam, quam omnes Deum nominant.

Στον κόσμο των αισθήσεων υπάρχει μια αλυσίδα επαρκών αιτίων. Δεν υπάρχει γνωστό προηγούμενο (ούτε και είναι δυνατόν να υπάρξει) πράγματος που να έχει βρεθεί να είναι επαρκές αίτιο του εαυτού του, διότι θα προηγείτο του εαυτού του, το οποίο είναι αδύνατο. Με επαρκή αίτια δεν είναι δυνατόν να φτάσει κανείς στο άπειρο επειδή, όπως ισχύει με όλα τα επαρκή αίτια, το πρώτο είναι η αιτία του μεσαίου αιτίου, και το μεσαίο αίτιο είναι η αιτία του τελευταίου αιτίου, είτε τα ενδιάμεσα αίτια είναι πολλά, είτε ένα. Το να αφαιρέσει κανείς το αίτιο σημαίνει ότι αφαιρεί το αποτέλεσμα. Άρα, αν δεν υπάρχει κάποιο πρώτο αίτιο μεταξύ των επαρκών αιτίων δεν μπορεί να υπάρχει ούτε τελικό, ούτε ενδιάμεσο αίτιο. Αλλά αν είναι δυνατόν να υπάρχουν άπειρα επαρκή αίτια, δεν θα υπάρχει ούτε κάποιο πρώτο επαρκές αίτιο, ούτε κάποιο απώτερο αποτέλεσμα· και όλα αυτά είναι προφανώς εσφαλμένα. Συνεπώς είναι απαραίτητο να αποδεχθούμε ένα πρώτο επαρκές αίτιο, το οποίο όλοι ονομάζουν Θεό.

Θωμάς Ακινάτης, Summa Theologiae, Ι,Q2,art.3§4, 1265–1274
Βάσει της Αγγλικής μετάφρασης
των Πατέρων της Αγγλικής Δομινικανής Επαρχίας (1947)
[ΣτΜ: Η επιλογή μεταφραστή από τα λατινικά είναι διαφορετική από του Ebonmuse]

Το κοσμολογικό επιχείρημα πρωτοεμφανίζεται στον Αριστοτέλη και είναι πιθανότατα το παλιότερο επιχείρημα που προσφέρεται ως απόδειξη της ύπαρξης του Θεού και αυτό που χρησιμοποιούν πιο συχνά οι ερασιτέχνες απολογητές. Όπως αναπτύσσεται παραπάνω από τον Θωμά Ακινάτη, το κοσμολογικό επιχείρημα λέει πως κάθε συμβάν έχει αιτία, η οποία αιτία έχει και αυτή κάποια αιτία. Για να αποφευχθεί η αναγωγή στο άπειρο το επιχείρημα καταλήγει πως πρέπει να ορίσουμε μια πρώτη αιτία η οποία είναι αιώνια και αναίτια, την οποία και αναγνωρίζει ως τον Θεό.

Αν το σφάλμα του οντολογικού επιχειρήματος είναι η κυκλικότητα, το σφάλμα του κοσμολογικού επιχειρήματος είναι η ειδική έκκληση. Συγκεκριμένα δηλώνει, χωρίς καλό λόγο, ότι τα πάντα εκτός από τον Θεό απαιτούν μια αιτία. Αλλά γιατί να ισχύει αυτό; Αν μπορεί να υπάρξει κάτι που να μην έχει αιτία, μπορούμε να συμπεράνουμε πως το ίδιο το σύμπαν δεν έχει αιτία, υπάρχει αιώνια και δημιουργεί όλες τις αλυσίδες αιτίου-αιτιατού. Αυτή η υπόθεση έχει την ίδια ερμηνευτική ισχύ με την υπόθεση ότι το σύμπαν το δημιούργησε ο Θεός και είναι απλούστερη, αφού περιέχει λιγότερες υποθέσεις. Κατά συνέπεια είναι προτιμητέα.

Επιπλέον η αντίρρηση του Ακινάτη στην πιθανότητα άπειρης αλληλουχίας δεν είναι καλά διατυπωμένη. Ισχυρίζεται πως μια άπειρη αλληλουχία αιτιών δεν μπορεί να υπάρχει γιατί δεν θα υπήρχε πρώτη αιτία, αλλά αυτό δείχνει απλώς αδυναμία να συλλάβει την έννοια της άπειρης αλληλουχίας. Σε μια τέτοια αλληλουχία κάθε γεγονός θα είχε μια απόλυτα ικανοποιητική εξήγηση: την αιτία που προηγήθηκε. Διαφορετικά, αν δεχθούμε τη λογική του Ακινάτη, μπορούμε να ρωτήσουμε: “πόσες σκέψεις είχε ο Θεός πριν δημιουργήσει το σύμπαν;” Κάθε σκέψη του Θεού πρέπει να είχε προκληθεί από την προηγούμενη, αφού ο Ακινάτης μας λέει πως τίποτα δεν μπορεί να αποτελεί αιτία του εαυτού του. Αλλά αφού ο Ακινάτης μας λέει πως μια άπειρη αλληλουχία χωρίς αρχή είναι αδύνατη, τότε ο Θεός πρέπει να είχε μία μοναδική σκέψη που προηγήθηκε όλων των άλλων· δηλαδή πρέπει να υπήρξε ένα σημείο κατά το οποίο εμφανίστηκε ο Θεός. Μπορούμε τότε να αναρωτηθούμε για την αιτία της πρώτης αυτής σκέψης κ.ο.κ. ες αεί.

Υπάρχει και μια τελευταία γραμμή επίθεσης στο κοσμολογικό επιχείρημα. Ας υποθέσουμε πως αγνοούμε το προηγούμενο πρόβλημα και παραδεχόμαστε το επιχείρημα. Ακόμα κι έτσι, πάλι δεν αρκεί ως απόδειξη για την ύπαρξη του Θεού. Ακόμα κι αν δεχθούμε τη λογική του επιχειρήματος, το μόνο που αποδεικνύει είναι ότι υπήρξε μια πρώτη αιτία. Δεν αποδεικνύει ότι αυτή η πρώτη αιτία υπάρχει και σήμερα· δεν αποδεικνύει ότι αυτή η πρώτη αιτία ενδιαφέρεται για τους ανθρώπους ή έστω έχει αντίληψη της ύπαρξής τους· δεν αποδεικνύει ότι η πρώτη αιτία είναι παντοδύναμη ή πάνσοφη ή πανάγαθη· ούτε καν αποδεικνύει ότι η πρώτη αιτία είναι νοήμων ή προσωποπαγής. Ένας άθεος θα μπορούσε να δεχθεί όλη αυτήν τη λογική αλυσίδα και μετά να υποθέσει ότι η πρώτη αιτία ήταν ένα φυσικό φαινόμενο.

Συνέχεια…


Το άρθρο έχει δημοσιευτεί στο ιστολόγιο On the way to Ithaca, όπου και γίνεται ο σχολιασμός.