«Άγιο φως»: η άλλη όψη τού νομίσματος – III

Για τού λόγου το αληθές, ας θυμηθούμε την απίστευτη εκείνη δημόσια δήλωση τού π. Μεταλληνού που σχολιάσαμε πιο πάνω, σύμφωνα με την οποία «όταν υπάρχει πίστις και χάρις Θεού στον συγκεκριμένο Πατριάρχη, γίνεται το θαύμα», αλλιώς «μπορεί η κανδήλα να χρησιμοποιηθεί». Αντιλαμβάνονται άραγε οι ορθόδοξοι τη βαρύτητα τής δήλωσης αυτής; Συνειδητοποιούν ότι ένας ορθόδοξος λόγιος κληρικός τής εμβέλειας τού π. Μεταλληνού με τη μεσοβέζικη αυτή ερμηνεία που έδωσε, όχι μόνο σχετικοποίησε και μετρίασε το «θαύμα», όχι μόνο άφησε ανοιχτό το ερώτημα όλους αυτούς τους αιώνες που πέρασαν, πότε το φως όντως εμφανίστηκε θαυματουργικά και πότε όχι, όχι μόνο δεν απέκλεισε την περίπτωση η αφή τού φωτός να γίνεται με καθ’ όλα φυσικό τρόπο από την Κανδήλα, όχι μόνο έβγαλε ψεύτες ή τρελούς όλους εκείνους τους χριστιανούς, κληρικούς και μη, που μας διαβεβαιώνουν κατηγορηματικά ότι η Κανδήλα τη συγκεκριμένη μέρα μεταφέρεται σβηστή μές στο Κουβούκλιο, αλλά ήρθε και σε ευθεία σύγκρουση με το χριστιανικό δόγμα ότι η ευλογία των πιστών κατά την τέλεση μυστηρίων, δεήσεων και λοιπών λατρευτικών πράξεων σε καμία περίπτωση δεν εξαρτάται από τον βαθμό αξιοσύνης των ιερουργούντων [20]; Αναρωτήθηκαν λοιπόν οι ορθόδοξοι για τα παρεπόμενα αυτά; Πολύ αμφιβάλλουμε. Όπως και να ’χει, το ελάχιστο για το οποίο θα πρέπει να αναρωτηθούν είναι για ποιον λόγο ο άνθρωπος αυτός που κάποιοι απολογητές επιχείρησαν να παρουσιάσουν ως… δεδηλωμένο φωταμύντορα, παρότι είχε τη χρυσή ευκαιρία ενώπιον τού μεγαλύτερου σύγχρονου Έλληνα φωτομάχου και εκατομμυρίων ορθοδόξων που παρακολουθούσαν τη συζήτηση, να πει καθαρά, ξάστερα και απερίφραστα αυτό που άλλοι χριστιανοί στη θέση του θα βροντοφώναζαν, εκείνος ΠΟΤΕ δεν το ’κανε! Αντ’ αυτού περιορίστηκε σ’ ένα μάλλον καινοφανές, μεσοβέζικο «ναι μεν, αλλά..» που αντί να χρυσώσει το χάπι για τους χριστιανούς, τελικά ήγειρε ακόμα περισσότερα ερωτήματα! [21]

Η σχισμένη κολώνα

Ένα άλλο σημείο στο οποίο θα πρέπει να σταθεί κανείς εξετάζοντας την προϊστορία τού φωτός, είναι η περιβόητη σχισμένη κολώνα και το θαύμα που (θρυλείται ότι) συνδέεται μ’ αυτήν: κάποτε, λέει, όταν ετερόδοξοι επιχείρησαν να εμποδίσουν τον Πατριάρχη να πάρει το φως, αυτό εμφανίστηκε θαυματουργικά ξεπηδώντας μέσα από μία κολώνα η οποία ακόμα και σήμερα φέρει τα ίχνη από τη σαρωτική δύναμη τού υπερφυσικού φαινομένου! Πολλοί ορθόδοξοι λοιπόν κάνουν λόγο για «ιστορικό γεγονός», όταν ακόμα και σκληροπυρηνικοί απολογητές στην περίπτωση αυτή συνιστούν επιφυλακτικότητα [22]. Η πραγματικότητα πάντως είναι ότι η εν λόγω ιστορία παρουσιάζει όλα τα στοιχεία ενός θρύλου. Για παράδειγμα δεν ξέρουμε καλά-καλά πότε ακριβώς συνέβη και ποιοι κρύβονταν πίσω από τη σκευωρία׃ Έγινε ανάμεσα στο 1579-1580 επί Πατριάρχου Σωφρονίου τού Δ΄με υπαιτιότητα των Αρμενίων ή το 1520, εξήντα δηλαδή χρόνια νωρίτερα, επί Δωρόθεου τού Β΄ και με ανάμειξη των Ρωμαιοκαθολικών [23]; Χώρια που το 1634 επί Θεοφάνους τού Γ΄, συνέβη λέει ένα άλλο παρόμοιο περιστατικό, πάλι με εμπλοκή των Αρμενίων! Μόνο που αυτή τη φορά η φλόγα δεν ξεπήδησε μέσα από κάποια κολώνα, αλλά -σειομένης, λέει, τής γης- από μιαν οπή τής σκέπης τού τρούλου!

Εξετάζοντας ωστόσο τις δύο αυτές ιστορίες, γεννιούνται κάποια ερωτήματα. Το σχίσιμο τής κολώνας φερ’ ειπείν (το οποίο εστιάζεται στο κατώτερο τμήμα της) δεν είναι διαμπερές! Συνεπώς θα πρέπει να δοθεί μια πειστική εξήγηση για το πώς (αλλά κυρίως ΓΙΑΤΙ) το φως διαπερνώντας το υλικό εμπόδιο τής κολώνας άφησε τα ίχνη του μόνο στην εξωτερική πλευρά. Εκτός βέβαια κι αν το σχίσιμο προκλήθηκε από έξω προς τα μέσα κι όχι από μέσα προς τα έξω! Ο Ιάσων Ευαγγέλου στο Θρησκευτικό φαινόμενο κάνει λόγο για φθορά «από την πυρκαγιά του 1808», ενώ ο Καλοκύρης υποστηρίζει ότι επρόκειτο για λάμψη κεραυνού, χωρίς ωστόσο να δίνει περαιτέρω πληροφορίες ή να διευκρινίζει πόθεν τούτο τεκμαίρεται. Εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζει παρ’ όλα αυτά η εικασία του ότι ο θρύλος περί θαυματουργικής εμφάνισης τού φωτός μέσα από την κολώνα «πιθανόν να σχετίζεται με την παλαιά παράδοση που διασώζει ο Κλήμης ο Αλεξανδρεύς κατά την οποία ο Θεός ‘‘καί τῶ πυρί δεδίττεται -δηλαδή εκπλήσσει, φοβίζει- τους ἀνθρώπους ἀνάπτων ἐκ κίονος τήν φλόγα” […] Και εδώ όμως ο Θεός ‘‘δεδίττεται” με τη φλόγα του κεραυνού που […] έσχισε την κολώνα»! [24]

Όπως και να ’χει, αναρωτιέται κανείς πώς είναι δυνατόν οι Αρμένιοι να βίωσαν μπροστά στα μάτιά τους αυτό το απίστευτο θαύμα, κι όμως αντί να αποκηρύξουν πάραυτα τα σφαλερά τους πιστεύω και να ασπαστούν το ορθόδοξο δόγμα, απλώς αποχώρησαν «ντροπιασμένοι και απογοητευμένοι» όπως επιχαίρουν οι ορθόδοξοι; Γιατί δεν έκαναν αυτό που έκανε ο περιβόητος εκείνος μουσουλμάνος μουεζίνης, ο οποίος, λέει, μόλις είδε το θαύμα εγκατέλειψε τη θρησκεία του κι έγινε χριστιανός; Έπειτα, μόλις μερικές δεκαετίες αργότερα υποτίθεται ότι συνέβη και το δεύτερο θαύμα, με τη γη να σείεται και το φως αυτή τη φορά να βγαίνει από τον τρούλο! Ούτε τότε λοιπόν πείστηκαν οι Αρμένιοι; Κι άντε να δεχθούμε ότι για τον άλφα ή τον βήτα λόγο, δεν το έκαναν. Έκτοτε έχουν παρέλθει πάνω από 400 χρόνια και το θαύμα έχει επαναληφθεί μπροστά στα μάτιά τους ισάριθμες φορές! Ακόμα λοιπόν να πιστέψουν; Εδώ πράγματι, όπως με χιούμορ σχολιάζει ο Μιχάλης Καλόπουλος στο βιβλίο του Θαύμα ή απάτη το «Άγιον» φως τής Ιερουσαλήμ;, ο Αρμένιος παρατηρητής πρέπει σίγουρα να είναι «ο πιο δύσπιστος χριστιανός όλων των εποχών! […] Μόνο ο διάβολος θα είχε τόσο αρνητισμό!».

Η ορθόδοξη αποκλειστικότητα

Ένα άλλο αναπόσπαστο στοιχείο τής υπερφυσικής φωταψίας, είναι η περιβόητη ορθόδοξη αποκλειστικότητα. Το Άγιο Φως όπως θρυλείται, ποτέ μέχρι σήμερα δεν έχει «θαυματουργηθεί» από εκπρόσωπο άλλου δόγματος, παρά μόνο από Ορθόδοξο και Έλληνα Πατριάρχη! Το θέμα ωστόσο -και το διατυπώνουμε πολύ προσεκτικά- δεν είναι απόλυτα αποσαφηνισμένο. Διότι πέραν τής πληροφορίας (κατ’ άλλους εικασίας) τού Κοραή ότι οι Λατίνοι κατά την περίοδο τής κυριαρχίας τους στα Ιεροσόλυμα (1099-1187) «ὀγδοήκοντα ὀκτώ ἔτη ἔθρεψαν μέ τό θαῦμα τοῦτο τήν ἀκολασίαν των», πέραν τής παρατήρησης στο «Ανθολόγιο τής Ιερουσαλήμ» τού Τ. Ψαράκη ότι «οι αρχηγοί των Σταυροφόρων είδαν την τελετήν τού Αγίου Φωτός ως αληθές χρυσωρυχείον […] εμπορευόμενοι την ιεράν φλόγα εντατικώς», και ανεξαρτήτως τού γεγονότος ότι οι Δυτικοί διακύρητταν και διαβεβαίωναν πως μ’ αυτούς μονάχα πραγματοποιείται το θαύμα, υπάρχει και η αναφορά τού μοναχού Βαρθολομαίου Βριτζιανού ως αυτόπτη μάρτυρα το έτος 1168, δεκαεννέα δηλαδή χρόνια προτού ο Πανάγιος Τάφος τεθεί και πάλι υπό τον έλεγχο τής Ανατολικής Εκκλησίας [25]! Τη μαρτυρία αυτή ωστόσο αντιπαρέρχονται οι ορθόδοξοι απολογητές χαρακτηρίζοντας την «ύποπτη και απορριπτέα». Γιατί; Επειδή ο Βαρθολομαίος είδε μεν το θαύμα το 1168, όχι όμως και κατά το πρώτο του προσκύνημα δέκα χρόνια νωρίτερα [26]! Και βέβαια αναπόφευκτη εδώ είναι η σύγκριση με την αντίστοιχη μαρτυρία τής Αιθερίας που παρότι δεν περιέχει την παραμικρή νύξη περί θαύματος, προσμετράται εντούτοις, όπως είδαμε, ανενδοίαστα στα τεκμήρια παλαιότητας τού φαινομένου…

Τελικά με ποια μορφή εμφανίζεται το φως;

Όσον αφορά τώρα τη μορφή με την οποία το «Άγιο Φως» γίνεται εξωτερικά αισθητό, τα πράγματα περιπλέκονται ακόμα περισσότερο: οι αρχαιότερες μαρτυρίες περί θαύματος κάνουν απλώς λόγο για «οὐρανόθεν κατερχόμενο φῶς» χωρίς περαιτέρω διευκρινίσεις, ενώ από τον 10ο αιώνα και μετά, το φως εμφανίζεται είτε ως περιστέρι υπεράνω τής ανοικτής οροφής τής ροτόντας είτε ως θεία χρυσή βροχή (αναπόφευκτη εδώ η σύγκριση με τον μύθο τής Δανάης)! Σήμερα δε, βλέπουμε και -με τη βοήθεια της τεχνολογίας- απαθανατίζουμε γαλάζιες αστραπές, πύρινες σφαίρες και φλεγόμενα, μα μη κατακαιόμενα πατριαρχικά Κουβούκλια! [27]

Το πώς μπορεί να συμβαίνουν όλα αυτά τα απίστευτα πράγματα αν όχι θαυματουργικά, είναι φυσικά ένα ζήτημα. Ωστόσο πολλά από τα φαινόμενα που για τους ορθοδόξους αποτελούν ακλόνητες αποδείξεις θεϊκής παρουσίας, μπορούν άνετα να εξηγηθούν και χωρίς την καταφυγή στο υπερφυσικό. Η περίφημη «πύρινη σφαίρα» φερ’ ειπείν, που στο πολυσυζητημένο βίντεο τού π. Στυλιανάκη, βλέπουμε να ελίσσεται ανάμεσα από τους προσκυνητές χωρίς αυτοί να καίγονται ή να αντιλαμβάνονται την παρουσία της, όπως μπορεί κανείς να διαπιστώσει από τη λεπτομερή εξέταση τής επίμαχης σκηνής [28], δεν μπορεί να ήταν παρά ένας από τους… δαδούχους που λίγο πριν από την έξοδο τού Πατριάρχη περνούν τρέχοντας ανάμεσα από το πλήθος! Εξίσου ορθολογικά μπορούν επίσης να εξηγηθούν οι διάφορες αστραπές, πύρινες γλώσσες, λάμψεις και λοιπές συγκεντρώσεις φωτός που -θαυματουργικά, υποτίθεται- εμφανίζονται εκ των υστέρων στα βίντεο και στις φωτογραφίες [29]! Όλα αυτά είναι φαινόμενα που επιδέχονται λογικές εξηγήσεις. Ακόμα και για τις αυταναφλεξεις σε κανδήλες και κεριά, όπως όλοι γνωρίζουμε, έχουν διατυπωθεί συγκεκριμένες υποψίες και εικασίες, με βασικότερο τους εκφραστή τον σκεπτικιστή συγγραφέα-ερευνητή Μιχάλη Καλόπουλο. Η θεωρία βέβαια, σύμφωνα με την οποία τα κεριά εμβαπτίζονται σε λευκό φώσφορο και αυταφλέγονται αργότερα δημιουργώντας «συνθήκες θαύματος», δε φαίνεται να εξηγεί το φαινόμενο πειστικά σε όλες του τις εκφάνσεις και σίγουρα χρειάζεται περαιτέρω τεκμηρίωση. Ακόμα κι έτσι όμως, φαίνεται εξαιρετικά δύσκολο να αποσείσει κανείς την αίσθηση ότι κάτι σάπιο υπάρχει στο βασίλειο τής Δανιμαρκίας…

Και πότε;

Παρεμπιπτόντως, δεν είναι μόνο ο τρόπος, αλλά και ο χρόνος εμφάνισης τού φωτός που διαφοροποιήθηκε στο πέρασμα των αιώνων: Κάποτε, γύρω στα τέλη τού 4ου αιώνα η φωταψία άρχιζε το απόγευμα, αργότερα από τον 5ο έως και τον 7ο αιώνα κατά το σούρουπο, ενώ σήμερα -προφανώς λόγω τής μεταφοράς τού φωτός με ειδική πτήση και τιμές αρχηγού κράτους- στις 12:00 το μεσημέρι. Ό,τι μας βολεύει δηλαδή και ο Θεός ακολουθεί… Το θέμα τού χρόνου ωστόσο δεν είναι μονοδιάστατο. Διότι πέραν τής γνωστής διαλεκτικής περί Παλαιού και Νέου Ημερολογίου, αξιοπρόσεχτη είναι και η θεολογική επισήμανση τού αρχιμανδρίτη Προκοπίου Δενδρινού γύρω στο 1833 ότι εφόσον «κατά το Μέγα Σάββατο, κατά την πίστη τής Εκκλησίας, ο Χριστός ‘‘ἦν ὑπό γῆν”», η τελετή και κατ’ επέκταση το «θαύμα» γίνεται «παρά καιρόν», και «κατά τον Μ. Βασίλειο, ό,τι γίνεται ‘‘παρά καιρόν” ανήκει στα ‘‘παρ’ ἐντολήν”, αντίθετα δηλαδή με το θέλημα τού Θεού». [30]

Η ακαΐα

Η εξελικτική πορεία τού «Αγίου Φωτός» μέσα στον χρόνο, δεν ήταν βέβαια δυνατόν να μην αγγίξει και την κατά πολλούς εντυπωσιακότερη ιδιότητά του: την περιβόητη ακαΐα. Αρχικά, λέει, η φλόγα δεν καίει, και μόνο μετά την πάροδο τριάντα τριών ολόκληρων λεπτών, αποκτά τις φυσικές της ιδιότητες [31]! Το εκπληκτικό δε είναι ότι η ακαΐα ΔΕΝ συνδέεται, λέει, με τον βαθμό πίστης ή τις γενικότερες θρησκευτικές πεποιθήσεις τού ατόμου, με αποτέλεσμα να βιώνεται ακόμα και από ανθρώπους που δεν πιστεύουν καν στο Άγιο Φως! Φαίνεται όμως πως και εδώ υπήρξαν σημαντικές τροποποιήσεις προϊόντος τού χρόνου. Διότι τουλάχιστον την εποχή τού ιερομονάχου και ιεροδιδασκάλου Γαβριήλ (1755-1815), όπως ο ίδιος μας διαβεβαιώνει, η ακαΐα εξαρτάτο ΑΜΕΣΑ από τον βαθμό τής πίστης με την οποία προσερχόταν κανείς στο φως: Ευλαβείς και ενάρετοι προσκυνητές «τό ἐβάστασαν μετά πίστεως ὥραν ἱκανήν καί εἰς τάς χεῖρας καί εἰς τούς κόλπους καί εἰς τό πρόσωπον αὐτό καί δέν ἐκάησαν. Ἀλλ’ ἤρχισες νά διστάζεις […] καί νά δοκιμάζεις ὄχι μέ πίστιν, ἀλλά μέ ἀμφιβολίαν […]; Καίει˙ τό ομολογώ»! [32]

Το τι ισχύει λοιπόν τελικά για το θέμα αυτό, παραμένει ομιχλώδες. Ο ίδιος ο εκπρόσωπος Τύπου τού Πατριαρχείου Ιεροσολύμων πάντως, σε ερώτηση που τού απήυθυνε δημοσίως ο Μιχάλης Καλόπουλος εάν υπάρχει επίσημη αποδοχή τού φαινομένου, σύμφωνα με τη μαρτυρία τού συγγραφέα, απάντησε δύο φορές με ένα ξερό όχι! Γεγονός είναι παρ’ όλα αυτά ότι στην πραγματικότητα πολλοί προσκυνητές με τον ένα ή τον άλλον τρόπο έρχονται σε επαφή με τη φλόγα -κατά τα φαινόμενα- χωρίς να καίγονται. Βέβαια όλα αυτά τα βίντεο που κυκλοφορούν στο Διαδίκτυο αποτελούν αντικείμενο έντονης αμφισβήτησης αφού συνήθως -όχι όμως πάντα- παρουσιάζουν ανθρώπους να περνούν το χέρι με μεγάλη ταχύτητα πάνω από τα κεριά αποφεύγοντας την παρατεταμένη επαφή με την αναμμένη φλόγα. Πολλοί επίσης παραπέμποντας στο πανάρχαιο έθιμο τής πυροβασίας, υποστηρίζουν ότι το φαινομένο τού Μ. Σαββάτου μπορεί να εξηγηθεί με παρόμοιο τρόπο, λαμβάνοντας δηλαδή υπ’ όψιν την υπερβατική ψυχική κατάσταση στην οποία βρίσκονται οι πιστοί τη στιγμή εκείνη καθώς και την επακόλουθη έντονη εφίδρωση, ενώ άκρως εντυπωσιακές και απόλυτα απομυθοποιητικές είναι και οι επιδείξεις ακαΐας τού Ρώσου σκεπτικιστή Ιγκόρ Ντομπροκότωφ που μπροστά τους οι περισσότερες από τις αντίστοιχες των χριστιανών μοιάζουν μ’ αθώο παιχνιδάκι! [33]

Ανεξάρτητα όμως από την πραγματική -αντικειμενική ή υποκειμενική- υπόσταση τού φαινομένου, γεννάται το ερώτημα: Γιατί 33, 23, 13 ή οσαδήποτε λεπτά και όχι πάντα; Γιατί το θαύμα στη γένεσή του να είναι τόσο εντυπωσιακό, τόσο υπέρλογο, μα στη συνέχεια να υπόκειται σε φυσικούς περιορισμούς; Γιατί αυτή η μεσοβέζικη μετριότητα; Μην ξεχνάμε ότι το φως εφόσον υποτίθεται πως κατέρχεται θαυματουργικά εξ ουρανού, απ’ ευθείας από την άκτιστη χάρη τής Τριαδικής θεότητας, είναι ΑΔΙΑΝΟΗΤΟ, αλλά και εντελώς ΑΣΚΟΠΟ να υφίσταται στη συνέχεια αυτήν την αλλοίωση! Εδώ ακόμα κι ο αγιασμός που στην αρχή δεν είναι παρά απλό φυσικό νεράκι, σύμφωνα με τους ορθοδόξους δεν αλλοιώνεται όσα χρόνια κι αν περάσουν, και αλλοιώνεται το «Άγιο φως» που υποτίθεται πως κατεβαίνει από τον ουρανό; Όσο δε για το αντεπιχείρημα ότι η απαίτηση για χρονικά μη πεπερασμένη ακαΐα αποτελεί ασέβεια προς τον Θεό αφού τα θαύματα δε γίνονται χάριν εντυπωσιασμού, ο ισχυρισμός αυτός συνιστά κατάφωρη αντίφαση που έρχεται σε απόλυτη σύγκρουση με όλη τη μεγαλοπρέπεια των φαινομένων που προηγούνται: των συριγμών, των υπερφυσικών, εξωκόσμιων λάμψεων, των ανεμοστρόβιλων, των πύρινων σφαιρών, των αναφλέξεων από το πουθενά και όλων αυτών των… ταπεινών θεϊκών σημαδιών που καταγράφονται κάθε Μεγάλο Σάββατο στον Ναό τής Αναστάσεως! Εκτός κι αν ούτε αυτά αποσκοπούν στον εντυπωσιασμό μας…

Η δικτατορία των αυτοπτών μαρτύρων

Όμως έχουν το δικαίωμα να συζητούν περί τού θαύματος όσοι δεν έχουν βρεθεί καν ποτέ τους εκεί; Μα… γιατί όχι άραγε; Αναντίρρητα η -νηφάλια- παρατήρηση εκ τού σύνεγγυς, εξ ορισμού παρέχει περισσότερα πλεονεκτήματα, με κυριότερο τη δυνατότητα σχηματισμού σφαιρικότερης εικόνας τού θέματος. Όμως ακόμα κι αυτό το επιχείρημα θα πρέπει να σχετικοποιηθεί. Εν προκειμένω, η πρόσκληση-πρόκληση προς όλους τους δύσπιστους να επισκεφθούν όποτε θέλουν τούς Αγίους Τόπους ώστε να βεβαιωθούν ιδίοις όμμασι για τη γνησιότητα τού θαύματος, δεν έχει ουσιαστικό αντίκρυσμα. Η τόσο μεγαλόψυχη αυτή πρόταση, βλέπετε, θα αποκτούσε νόημα μόνο αν τον έλεγχο διενεργούσε μια ανεξάρτητη επιστημονική ομάδα που θα είχε τη δυνατότητα να εργαστεί υπό συνθήκες πλήρους διαφάνειας ακολουθώντας όλους τούς εμπλεκομένους κατά πόδας και καταγράφοντας το φαινόμενο σε όλες του τις φάσεις – ακόμα και μέσα στο ίδιο το Κουβούκλιο! Αλλιώς σε τι θα διέφεραν οι ελεγκτές από τούς υπόλοιπους, απλούς επισκέπτες τού Ναού; Τι παραπάνω θα έβλεπαν από το «θαύμα» σε σχέση μ’ αυτά που μπορούν να δουν και στα βίντεο; Θα ’βλεπαν κεριά να αυταναφλέγονται; Τα ’χουνε δει ήδη. Μήπως κανδήλες ν’ ανάβουν από το πουθενά; Κι αυτό είναι γνωστό. Πύρινες σφαίρες να σχίζουν τον αιθέρα και φωτεινές κορώνες να αιωρούνται πάνω από τα κεφάλια των προσκυνητών; Μα αυτά δεν τα βλέπουν ούτε καν οι ίδιοι οι πιστοί που υποτίθεται πως τους συμβαίνουν! Οπότε με ποιο σκεπτικό δεν αναγνωρίζεται στους υπόλοιπους το δικαίωμα να μιλούν; Ασφαλώς, το ιδανικό -όπως είπαμε- θα ήταν η κριτική να συνοδεύεται και από κάποια προσωπική μαρτυρία, αλλά επίσης ιδανικό θα ήταν, κάμερες να σάρωναν κάθε τετραγωνική ίντσα τού Ναού τής Αναστάσεως συμπεριλαμβανομένου και τού ίδιου τού Κουβουκλίου! Συνεπώς το τι θα ήταν ιδανικό και τι όχι, είναι ένα ζήτημα το οποίο από μόνο του θα μπορούσε να μας βάλει σε μια διαδικασία ατέρμονων συζητήσεων. Άλλωστε δε γίνονται δα και όλοι όσοι παρίστανται στην τελετή, αυτομάτως… χριστιανοί ορθόδοξοι ούτε και πείθονται πως όντως συμβαίνει κάποιο θαύμα. Χαρακτηριστικές είναι για παράδειγμα οι περιπτώσεις των Ιάσονα Ευαγγέλου και Κώστα Δημόπουλου οι οποίοι παρότι υπήρξαν αυτόπτες μάρτυρες στην τελετή, όχι μόνο δεν είδαν τις αμφιβολίες τους να σκορπούν στούς τέσσερις ανέμους, αλλά το αντίθετο: τις είδαν να θεριεύουν και στο τέλος να γίνονται απόλυτη άρνηση [34]! Ομοίως όμως, ούτε το γεγονός ότι πολλοί πράγματι πείθονται και πιστεύουν, σημαίνει ότι τα αίτια τής μεταστροφής τους βρίσκονται και εντός πραγματικότητας! Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η περίπτωση τού π. Στυλιανάκη ο οποίος -όπως προαναφέραμε- πίστεψε πως αξιώθηκε να δει και να απαθανατίσει μιαν άυλη πύρινη σφαίρα -το ίδιο το «Άγιο φως»!- να περνά ανάμεσα από το πλήθος χωρίς όμως να γίνεται ορατή και αισθητή, ενώ αυτό που στην πραγματικότητα είδε, δεν ήταν παρά ένας απλός άνθρωπος μ’ έναν δαυλό στο χέρι! Ακλόνητη απόδειξη, αν μη τι άλλο, ότι η απλή παρουσία μας και μόνο στον Ναό τής Αναστάσεως, σε καμία περίπτωση δε θα ήταν αρκετή για να μάθουμε τι πραγματικά συμβαίνει!

Η αδυσώπητη πρόκληση

Όλη αυτή τη μυστικότητα με την οποία περιβάλλεται το «θαύμα», καυτηριάζει στο ανέκδοτο σύγγραμμά του Τα περί του Αγίου φωτός και ο Αγιορίτης Αρχιμανδρίτης Προκόπιος Δενδρινός, χαρακτηρίζοντας την ευθέως ύποπτη και παραπλανητική. Δε διστάζει μάλιστα να απευθύνει στην Αγιοταφιτική Αδελφότητα μιαν απίστευτη πρόκληση:

«Ας αφήσουν τις κανδήλες τού Ναού απαρασκεύαστες, χωρίς λάδι και φυτίλια, την θύρα τού Κουβουκλίου ανοικτή, για να φαίνεται από παντού ο ‘‘επιτάφιος λίθος”, ώστε να είναι όλα φανερά, όπως στην περίπτωση τού προφήτου Ηλία. Ας απομακρυνθούν και οι θυρωροί, ή μάλλον να πραγματοποιήσουν λεπτομερή αυτοψία τού επιτάφιου λίθου, να καθαρίσουν όλο τον λίθο με ύδωρ καθαρό, χύνοντας μετά μία υδρία ύδατος επάνω του. Να εμποδίσουν την είσοδο και σ’ αυτόν τον εκπρόσωπο τού Πατριάρχη από το πρωί τής Μεγάλης Πέμπτης, ως το πρωί της Κυριακής. Και τότε, ας εισέλθει ο ‘‘φωτεκφόρος” και ας παραλάβει το Φως! Η μυστικότητα όμως είναι ύποπτη και γίνεται όχι για να μη ‘‘παρεισαχθεί φως χειροποίητον” -αφού τούτο είναι αδύνατον- αλλά για να μη ‘‘φωραθή η λανθάνουσα προκατασκευή”, δηλαδή η απάτη. Διότι οι κανδήλες ετοιμάζονται από τον πατριαρχικό Επίτροπο, και όχι ως συνήθως από τον Νεοκώρο. Τα κεριά αλείφονται με ‘‘σπίρτον” και δεν επιτρέπεται εις άλλον να παραλάβει το φως, ούτε και στούς επισημότερους κληρικούς-προσκυνητές. Όλα δείχνουν ότι είναι ‘‘αυτόχρημα δημιουργία” και αυτό ψιθυρίζεται και από τους ίδιους τούς Αγιοταφίτες.» [35]

Τα κεριά

Το αν πράγματι πρόκειται περί αισχρού τεχνουργήματος -όπως ήδη τονίσαμε-, υπό τις παρούσες συνθήκες και δεδομένης τής αδυναμίας διενέργειας αυστηρού επιστημονικού ελέγχου, δεν είναι δυνατόν να τεκμηριωθεί με αδιάσειστα στοιχεία. Εικασίες βέβαια γίνονται, αλλά ακόμα υπάρχουν πολλά που πρέπει να εξηγηθούν πειστικά. Παρ’ όλα αυτά για κάποια από τα επιχειρήματα που συνήθως προβάλλουν οι ορθόδοξοι κατά τής θεωρίας τού Καλόπουλου, υπάρχουν απαντήσεις.

Λένε για παράδειγμα οι χριστιανοί ότι ο σκεπτικιστής συγγραφέας παραβλέπει το γεγονός πως ενώ τα κεριά αγοράζονται σε διαφορετικές στιγμές, «κόντρα σε κάθε λογική ανάβουν την ίδια στιγμή». Το ότι όμως ανάβουν ΟΛΑ τα κεριά, και μάλιστα ακριβώς την ίδια στιγμή, ΔΕΝ ΙΣΧΥΕΙ! Τα πλάνα που βλέπουμε κάθε χρόνο στην τηλεόραση, αλλά και διάφορες μαρτυρίες ανθρώπων που έχουν βρεθεί εκεί, το επιβεβαιώνουν. Στην υποθετική λοιπόν περίπτωση απάτης, το γεγονός ότι τα κεριά διατίθενται ήδη μέρες πριν προς πώληση και αγοράζονται σε διαφορετικες στιγμές, δεν αποδεικνύει απολύτως τίποτα αφού πρώτον, σημασία δε θα είχε το πότε θα αγοράζονταν τα κεριά, αλλά το πότε θα εμβαπτίζονταν στο διάλυμα φωσφόρου. Δεύτερον, ο Καλόπουλος υποστηρίζει ότι σε τηλεοπτική εκπομπή που έχει μαγνητοσκοπημένη, ο τέως διευθυντής τού Δημοκρίτειου ερευνητικού κέντρου Νίκος Κατσαρός, βεβαίωσε υπεύθυνα πως η χρονοκαθυστέρηση στην αυτανάφλεξη του φωσφόρου μπορεί να ανέλθει ακόμα και σε ΜΙΑ ΟΛΟΚΛΗΡΗ ΕΒΔΟΜΑΔΑ! Πέραν τούτου, το φαινόμενο να καπνίζουν τα κεριά λίγο πριν από την αυτανάφλεξή τους, είναι εξαιρετικά ύποπτο [36]! Το ίδιο ακριβώς, βλέπετε, γίνεται και με τον φωσφόρο, και όπως είναι φυσικό δεν είναι δυνατόν να δεχθούμε ότι ένα ουρανόπεμπτο φως είναι λογικό να έχει την ίδια συμπεριφορά! Άλλωστε, άκαιρες αυταναφλέξεις είναι πολύ πιθανό πράγματι να συμβαίνουν! Στο βιβλίο του ο Καλόπουλος αναφέρει μάλιστα μία κωμικοτραγική περίπτωση όπου αντί να αυταναφλεχθεί το κερί μιας κοπέλας, πήρε φωτιά το… καπέλο της! «Πράγμα που σημαίνει πως […] κάποιος, με τη χημική κεφαλή του κεριού του, ακούμπησε κατά λάθος το καπέλο της, με αποτέλεσμα την ώρα του θαύματος, η πίστη της κοπέλας να αναφλέξει το… καπέλο της και όχι τη λαμπάδα της!» [37]. Τέλος, εξίσου πιθανό είναι και το ενδεχόμενο να μην είναι ΟΛΑ τα κεριά «πειραγμένα»! Αν ΟΛΑ τα κεριά άναβαν από μόνα τους, δε θα βλέπαμε ολοκάθαρα τον Πατριάρχη να μοιράζει το φως, ούτε και ανθρώπους να προσφέρουν τη φλόγα τους στο διπλανό τους!

Όπως και να ’χει, το τι πραγματικά συμβαίνει κάθε Μεγάλο Σάββατο στον Πανάγιο Τάφο, όντως δεν μπορούμε να το γνωρίζουμε με απόλυτη βεβαιότητα. Σίγουρα, από τη στιγμή που κάποιος δεν πιστεύει στον χριστιανικό Θεό, προφανώς τού είναι και αδύνατον να δεχθεί την (αν)ορθόδοξη εκδοχή περί θαύματος. Υποψίες και ενδείξεις άλλωστε -όπως είπαμε- υπάρχουν πολλές. Και ποιος ξέρει: κάποια στιγμή ίσως έρθουν κι οι αποδείξεις…

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ

19	Μεταλληνός, σελ. 20
20	Οι υβρίζοντες απολογητές που διατείνονται ότι το εν λόγω δόγμα ισχύει μόνο για τα 7 μυστήρια, θα πρέπει να δώσουν μια πειστική απάντηση στο ερώτημα τι γίνεται λοιπόν στην περίπτωση ενός μνημοσύνου ή αγιασμού που τελείται από ανάξιο ιερέα! Αφού ΔΕΝ πρόκειται περί μυστηρίων, μας λένε ότι το αιτούμενο των πιστών δεν λαμβάνεται καν υπ’ όψιν;;
21	Εκτενή σχολιασμό τής συζήτησης μπορείτε να βρείτε στις σελίδες: http://anazitiseis-hh.blogspot.com/2008/08/blog-post_27.html και http://omadeon.wordpress.com/2007/04/08/.../#comment-21585
22	«Σημ: Καλό θα είναι να είναι κανείς λίγο επιφυλακτικός σε αυτό το γεγονός, χωρίς και να θέλω να το αμφισβητήσω, καθόσον θέλω να πιστεύω ότι ο Θεός δεν ξεχωρίζει εθνικότητες. Ας μην ξεχνάμε επίσης ότι το Άγιο φως μέσα στον ναό μεταξύ πιστών δεν κάνει τέτοιες διακρίσεις. Λέτε όμως να κάνει έναντι δογμάτων;» (Aπό σχετικό άρθρο τού Ανώνυμου Απολογητή
23	Καλοκύρης, σελ. 172-173
24	Ομ., σελ. 195
25	Ομ., σελ. 185-186
26	Μεταλληνός, σελ. 272
27	Συχνά προβάλλεται ως επιχείρημα η απουσία πυρκαγιών παρά την ανεξέλεγκτη φωτοχυσία. Πέραν ωστόσο των διαφόρων μικροατυχημάτων που ενίοτε συμβαίνουν, καθώς και τής πυρκαγιάς τού 1808 που κατέστρεψε το μεγαλύτερο μέρος τού Ναού τής Αναστάσεως και το Κουβούκλιο τού Παναγίου Τάφου, ο π. Στυλιανάκης στην ιστοσελίδα του γράφει επί λέξει τα εξής: «Ευτυχώς υπήρχαν οι αστυνομικοί και με πυροσβεστηράκια έσβηναν από μακριά, τις προκλητικές φλόγες! Θα είχαμε πάρει φωτιά όλοι και κάποια στιγμή κινδύνεψα να χάσω και την κάμερα από τις φλόγες!». Όντως λοιπόν θαύμα (δουλεύουν οι πυροσβεστήρες...)!
28	Εκτενής ανάλυση και απομυθοποίηση τού φαινομένου στο http://anazitiseis-hh.blogspot.com/2009/05/blog-post_21.html
29	Πλούσιο φωτογραφικό υλικό στο http://anazitiseis-hh.blogspot.com/2009/05/blog-post_19.html
30	Ομ., σελ. 125, 349
31	33 τα κεριά, 33 και τα λεπτά τής ακαΐας - όσα δηλαδή και τα χρόνια τού Ιησού! Συνεπώς ακατανόητες όλες αυτές οι διχογνωμίες και εικασίες των μελετητών γύρω από το ζήτημα τής πραγματικής του ηλικίας. Το θέμα λύθηκε: 33!
32	Μεταλληνός, σελ. 96, 205-206, 214
33	http://neholyfire.narod.ru/ob/10.6.01.htm
34	Ι. Ευαγγέλου, Το θρησκευτικό φαινόμενο και Κ. Δημόπουλος, Άγιοι Τόποι
35	Μεταλληνός, σελ. 128, 361
36	Το ότι τα κεριά καπνίζουν πριν από την ανάφλεξη επιβεβαιώνει ρητά και ο ίδιος ο π. Στυλιανάκης στην ιστοσελίδα του: «Δεν άναψε όμως η δική μου, αλλά είδα με τα μάτια μου και ρίγησα, άλλες λαμπάδες μέσα στο πλήθος του κόσμου να ανάβουν σποραδικά, αφού για λίγο στην αρχή κάπνιζαν!».
37	Μ. Καλόπουλος, Θαύμα ή απάτη το «Άγιον» φως τής Ιερουσαλήμ;, σελ. 189