Διαφωτισμός και 1821

5 April 2021
Το παρακάτω κείμενο παραχωρήθηκε στην Ένωση Αθέων στα πλαίσια της εκδήλωσης «1821: ο ρόλος της εκκλησίας στην επανάσταση».
Ο δημοσιογράφος και συγγραφέας Νίκος Δήμου, αντί ομιλίας, έδωσε την άδεια να ηχογραφηθεί μια σύνθεση από τα άρθρα του «‘Σήμερα τα φώτα και ο φωτισμός…’ και ο Διαφωτισμός;» και «Πότε θα διδαχθούν τα παιδιά την αλήθεια για το ’21;». Στην παρούσα ανάρτηση, προστέθηκε επιπλέον μια παράγραφος από το άρθρο Η 201η Εικοστή Πέμπτη Μαρτίου (με έντονα πλάγια γράμματα) που ταιριάζει απόλυτα στο πνεύμα του υπόλοιπου κειμένου.
Η ηχογράφηση, με τίτλο  «Διαφωτισμός και 1821», έχει αναρτηθεί στο κανάλι της Ένωσης Αθέων στο YouTube, όπου μπορείτε να σχολιάσετε.

Κρίμα που τα παιδιά φέτος δεν τραγούδησαν τα κάλαντα των Φώτων. Ίσως τα πιο μελωδικά των γιορτών. Και τα πιο πολύτιμα. Γιατί ο Φωτισμός δεν θα έπρεπε να είναι μακριά από τον Διαφωτισμό. Και οι μήνες της πανδημίας, με τις αντιδράσεις της Εκκλησίας, έδειξαν πόσο μακριά είμαστε –ακόμα– από αυτόν. Τον «επικατάρατο Διαφωτισμό» όπως τον αποκαλούσε ο μακαριστός Αρχιεπίσκοπος Χριστόδουλος.

«Επικατάρατο» το κίνημα που απελευθέρωσε τον άνθρωπο από τις δουλείες στις οποίες τον κρατούσαν δέσμιο οι βασιλιάδες και το αρχοντολόι τους, οι επίσκοποι και ο κλήρος τους, οι δεισιδαιμονίες και οι παραδόσεις; Το κίνημα που θέσπισε τα ανθρώπινα δικαιώματα, το κράτος δικαίου, τον διαχωρισμό των εξουσιών, την επιστήμη, την ελεύθερη σκέψη; Η πνευματική επανάσταση που έγινε η μήτρα τόσων άλλων επαναστάσεων – της Αμερικανικής, της Γαλλικής και κατόπιν της Ελληνικής, της οποίας τα διακόσια χρόνια γιορτάζουμε φέτος;

Αν βέβαια είχαμε ακολουθήσει τα κηρύγματα της εκκλησίας δεν θα είχαμε ποτέ επαναστατήσει. Μια και σύμφωνα με την «Οδηγία πατερική» που τύπωσε και κυκλοφορούσε το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως «ο Σουλτάνος ήταν ο στοργικός πατέρας μας που μας φρόντιζε σαν τα παιδιά του» και η Τούρκικη κατοχή ήταν ο πιο σύντομος και σίγουρος δρόμος για τον Παράδεισο.

«Sapere aude!» φώναζε με τα λόγια του Οράτιου ο μέγας Kant: «Τόλμησε να έχεις την δική σου σκέψη!» Και τι έλεγε το Πατριαρχείο, το 1821; «Ζήτω ο Γαληνότατος και κραταιότατος ημών άναξ, η κορωνίς των προκατόχων αυτού μεγάλων Βασιλέων, ο ακριβής φύλαξ της Δικαιοσύνης και της Επιεικείας, ο ευσπλαχνικότατος και ηρωικότατος Σουλτάν Μαχμούτ Β’».

Και μια που το θέμα σήμερα εστιάζεται στην επανάσταση του 1821, ας πούμε μερικές ιστορικά εξακριβωμένες αλήθειες:
Το κίνημα άρχισε από αστούς αλλά το αγκάλιασε ο λαός. Όμως, όπως γράφει ο Σκαρίμπας: «Το Πατριαρχείο το αφόρισε. Οι Πρόκριτοι και οι Ιεράρχες το χλεύασαν. Ο Καποδίστριας του γύρισε τις πλάτες. Ο Κοραής μας το μυκτήρισε». Η αρχή ήταν πολύ δύσκολη και το τέλος ολέθριο.

Η Εκκλησία όχι μόνο δεν πρωτοστάτησε στον Αγώνα αλλά τον πολέμησε με κάθε τρόπο. Αφόρισε τον Ρήγα Φεραίο, εναντιώθηκε στις «σατανικές» απόψεις για ελευθερία, ισότητα και δημοκρατία που έρχονταν από την Δύση και τελικά αφόρισε και την ίδια την επανάσταση. Φυσικά κανείς δεν ήταν στην Αγία Λαύρα στις 25 Μαρτίου και ο Παλαιών Πατρών Γερμανός όχι μόνο δεν σήκωσε το λάβαρο (που φτιάχτηκε μετά από 50 χρόνια) αλλά έβριζε τον επαναστάτη Παπαφλέσσα ως «εξωλέστατον».

Η εκκλησία μάλιστα έχει πετύχει το απόλυτο προπαγανδιστικό επίτευγμα. Ενώ, επί δεκαετίες πολέμησε με λύσσα τις ιδέες της Επανάστασης, (ελευθερία, ισότητα, αδερφοσύνη) ως σατανικά δόγματα που έρχονταν από την Εσπερία, και μας εξόρκιζε να αγαπάμε τον «πατέρα μας» τον Σουλτάνο, και αφού κυνήγησε τον Ρήγα και αφόρισε τον Υψηλάντη, τώρα έχει πείσει τους Έλληνες ότι ήταν …υπερ-επαναστατική!

Το κύριο πρόβλημα της Ελλάδας, κατά τη γνώμη μου, είναι ο ατελής διαφωτισμός. Η φιλελεύθερη ορθολογική σκέψη, που αναλύει και φωτίζει, δεν επικράτησε εδώ. Υπάρχουν ακόμα σε αυτό το κράτος εστίες υστέρησης και σκοταδισμού που επηρεάζουν μεγάλες ομάδες του πληθυσμού. Η παιδεία μας ανήκει στο παρελθόν και οι σημαντικότερες και πιο έγκυρες επιστημονικές θεωρίες – όπως η εξελικτική του Δαρβίνου – σχεδόν ποτέ δεν διδάσκονται. (Όλως τυχαίως βρίσκεται πάντα στο τέλος του σχετικού σχολικού βιβλίου). Το μάθημα των θρησκευτικών είναι σκάνδαλο – ταιριάζει μόνο σε θεοκρατικό κράτος. Η ιστορία και άλλα μαθήματα βασίζονται ολοκληρωτικά στην «παπαγαλία» και δεν ενθαρρύνεται η έρευνα και η ανάλυση των θεμάτων. Η κριτική σκέψη και ο ορθός λόγος σχεδόν διώκονται – ακόμα και σε πανεπιστημιακό επίπεδο.

Όπως είδαμε, κατά την διάρκεια της πανδημίας, η Εκκλησία αντιστάθηκε σθεναρά στις απόψεις των ειδικών. Ακόμα και η ασθένεια ιερωμένων και μητροπολιτών, ακόμα και η αποδημία μερικών, δεν επηρέασαν τους διαφωνούντες. Σε άλλα Ευρωπαϊκά κράτη οι ίδιοι οι ιερείς έκλεισαν τους ναούς – εδώ όμως αντισταθήκαμε ηρωικά. Πού; Στην επιστήμη!

Η Ελληνορθόδοξη εκκλησία ευθύνεται ουσιαστικά για την καθυστέρηση της Ελλάδας. Αιώνες ολόκληρους με τον φανατικό αντιδυτικισμό της, πολέμησε την νεοτερικότητα, τον ορθολογισμό, την ανοιχτή κοινωνία.

Όσο δεν διαχωρίζεται η εκκλησία από το Κράτος, (η πρώτη μεγάλη μου απογοήτευση από τον ΣΥΡΙΖΑ – ήταν στο πρόγραμμά του!) όσο δεν γίνεται οικονομικά ανεξάρτητη (πουθενά, από ότι ξέρω, δεν είναι οι ιερείς δημόσιοι υπάλληλοι) δεν θα γίνουμε μία σύγχρονη πολιτεία.

Σε άλλα ευρωπαϊκά κράτη, στην φορολογική τους δήλωση, οι πολίτες δηλώνουν αν ανήκουν σε κάποια δόγμα και, αν ναι, πληρώνουν εκκλησιαστικό φόρο. Έτσι χρηματοδοτούνται οι Εκκλησίες – από τους πιστούς τους. Γιατί πρέπει στην Ελλάδα οι άθεοι και οι αλλόθρησκοι, να πληρώνουν τον ορθόδοξο κλήρο;

Αλλά σε αυτή τη χώρα ο διαφωτισμός – τρομάρα μας – ονομάστηκε «επικατάρατος» από τον ίδιο τον προκαθήμενο της εκκλησίας μας. Τι χρείαν έχομεν άλλων μαρτύρων;

Συνέχεια…