Το βέλος της πράξης

Ο άνθρωπος του πολιτισμού βέβαια, ως ένα ον που έχει ξεφύγει προ πολλού από την μαζική αρένα της επιβίωσης και έχει καταφέρει να ορίζει στο μέτρο του δυνατού το περιβάλλον του και τη μοίρα του, έχει όλη την πολυτέλεια να αναρωτιέται γιατί υπάρχει τελικά το κακό. Και στην προσπάθεια του αυτή, είναι έτοιμος, φιλοσοφώντας επιθετικά, να προσπεράσει εύκολα το οφθαλμοφανές και να στραφεί προς τις πλέον απίθανες εξηγήσεις, όπως η κακοτυχία, ο σατανάς και ο θεός που σέβεται την ελευθερία βούλησης του ανθρώπου! Ποιο ακριβώς είναι το οφθαλμοφανές; Μα φυσικά το γεγονός ότι η εξέλιξη μέσω φυσικής επιλογής (όπως την έχει εξηγήσει πολύ παραστατικά ο Dawkins στο βιβλίο του Το Εγωιστικό Γονίδιο) είναι μια αμείλικτη διαδικασία επιβίωσης και σύγκρουσης συμφερόντων και αυτά τα συμφέροντα κάνουν τους συμμετέχοντες να θέλουν πολλές φορές το κακό των αντιπάλων τους! Και ας μην ξεχνάμε ότι στη φύση, πολλές φορές το κακό του ενός συμπίπτει με το καλό του άλλου.

Μήπως Αστοχία του Δημιουργού;

Τι συμβαίνει όμως τελικά στην κοσμοθεώρηση εκείνη σύμφωνα με την οποία υπάρχει θεός, και αυτός καθορίζει τα πάντα; Γιατί υπάρχει τελικά το κακό στον κόσμο, σε έναν κόσμο μάλιστα τον οποίον ο θεός εν σοφία εποίησε; Σε τι τραγική αστοχία έχει υποπέσει τελικά ο δημιουργός;;;
– Δεν θέλει ή δεν μπορεί να εξαλείψει το κακό ο θεός; Ή με άλλα λόγια τι από τα δύο δεν είναι ο θεός, πανάγαθος ή παντοδύναμος;
…αναρωτιούνται οι σκεπτικιστές, για να εισπράξουν την πολυφορεμένη απολογητική απάντηση:
– Και θέλει και μπορεί να εξαλείψει το κακό, αλλά δεν το κάνει από σεβασμό προς την ελεύθερη βούληση του ανθρώπου!

Οι απολογητικές απαντήσεις βέβαια έχουν την κακιά συνήθεια να μπάζουν από παντού. Έτσι οι κόντρα – ερωτήσεις του στιλ “Και γιατί εξ’ αρχής δημιούργησε το κακό;” ή “Αν ο άνθρωπος έχει ελεύθερη βούληση και μπορεί πραγματικά να επιλέγει τις ενέργειες του, τότε πως μπορεί ο θεός να γνωρίζει τα πάντα, άρα και το μέλλον;” μένουν μονίμως αναπάντητες. Ο σκοπός του παρόντος άρθρου πάντως είναι να σταθεί λίγο περισσότερο στο ζήτημα της ελεύθερης βούλησης του ανθρώπου και να το εξετάσει με όλη την καλή διάθεση, μέσα από το πρίσμα της έννοιας του Βέλους της Πράξης.

Η ελευθερία βούλησης του ανθρώπου, όπως την αντιλαμβάνονται οι περισσότεροι, εντοπίζεται στη δυνατότητα επιλογής του, κάθε φορά που αυτός αυτενεργεί. Ο άνθρωπος σύμφωνα με τη χριστιανική θεώρηση κρίνεται με βάση τις πράξεις του. Και η πράξη ισοδυναμεί πάντοτε με ενέργεια. Δηλωτικό της ενέργειας στη γλώσσα μας είναι το ρήμα. Και στην πλέον θεμελιώδη δομή της μια πρόταση έχει πάντοτε υποκείμενο, ρήμα και αντικείμενο… Έλα μεγάλε, τελείωνε με το κήρυγμα, μας ζάλισες, έχουμε τελειώσει το δημοτικό εδώ και μερικές δεκαετίες!!! Που θέλεις να καταλήξεις;

Θέλω να καταλήξω απλώς στο γεγονός ότι μια πράξη δεν είναι ποτέ σημείο στον ιδεατό χώρο των ενεργειών, αλλά αντιθέτως μια νοητή ευθεία με αρχή και τέλος, ένα βέλος με συγκεκριμένη φορά! Στην αρχή του βέλους βρίσκεται πάντοτε το υποκείμενο Α και στο τέλος του υπάρχει πάντα κάποιο αντικείμενο Β! Η πράξη σίγουρα δεν είναι σημειακό κουμπάκι πάνω σε μια κονσόλα παιχνιδιών! Η πράξη του Α χαρακτηρίζεται από ένα βέλος, το οποίο δείχνει σε κάποιον Β, ο οποίος θα υποστεί τις συνέπειες αυτής της πράξης. Η χριστιανική θεωρία της ελεύθερης βούλησης εμμένει παρανοϊκά στη χρήση του Β μόνο για τον χαρακτηρισμό μιας πράξης. Ωφελείται ο Β; Καλή η πράξη! Ζημιώνεται ο Β; Κακή η πράξη! Και κάπου εκεί ο θεός ξεχνάει τον Β. Στη συνέχεια ο άνθρωπος είναι ελεύθερος να επιλέξει, αν θα κάνει το καλό ή το κακό! Ελεύθερη βούληση!

Με τα Μάτια του Αντικειμένου

Το Βέλος της Πράξης μας δίνει τη δυνατότητα να εξετάσουμε μέσα από ένα τελείως διαφορετικό πρίσμα την τριπλέτα των τραγικών ειδήσεων της εναρκτήριας παραγράφου. Υπενθυμίζοντας λοιπόν ότι η πράξη περιλαμβάνει ένα υποκείμενο το οποίο ενεργεί και ένα αντικείμενο το οποίο υφίσταται τις επιπτώσεις της ενέργειας του υποκειμένου, ας διατυπώσουμε μερικά ρητορικά ερωτήματα:

• Ασυνείδητοι δολοφόνησαν και ακρωτηρίασαν ένα αρκουδάκι!!! Ειδεχθής πράξη! Προσωπικά, αν και απεχθάνομαι τη βία, θα ευχαριστιόμουν ιδιαίτερα το θέαμα του βασανισμού των συγκεκριμένων δολοφόνων. Το ζήτημα όμως, στη συγκεκριμένη περίπτωση, δεν είμαι εγώ αλλά ο θεός! Ήταν ο θεός παρών στο συμβάν; Ζζζζζζζζζζ, ερώτηση παγίδα με μοναδική αποδεκτή απάντηση το ΝΑΙ! Σεβάστηκε την ελευθερία βούλησης των δολοφόνων; Σίγουρα ναι! Μπορείς να σκοτώσεις ή να μη σκοτώσεις και μπορείς να ακρωτηριάσεις ή να μην ακρωτηριάσεις. Και βέβαια να κριθείς ανάλογα! Τι γίνεται όμως με το φουκαριάρικο το αρκουδάκι; Του έδωσε ο πανάγαθος επιλογές, ή απλά, ως πανταχού παρών, κάθισε άπρακτος και το παρακολούθησε να λιώνει μέσα στην αγωνία και τον πόνο;

• Ορφανοτροφεία – επιχειρήσεις σε όλον τον κόσμο παραπλανούν ή εξαναγκάζουν γονείς φτωχών οικογενειών να δώσουν τα παιδιά τους. Και σ’ αυτήν την περίπτωση ο πανάγαθος έδωσε την δυνατότητα επιλογής! Θα βγάζει κάποιος το ψωμί του τίμια, ή θα πλουτίζει με τις αγοραπωλησίες παιδιών των οποίων οι οικογένειες εξαναγκάστηκαν να τα πουλήσουν! Και όσο για τον γονιό, έχει και αυτός τη δυνατότητα επιλογής (αν και όχι απόλυτα στις πλέον εξαθλιωμένες γωνιές του πλανήτη). Θα δώσει το παιδί του ή δεν θα το δώσει! Έλα όμως που το Βέλος της Πράξης έχει και μύτη εκτός από ουρά… Και εκεί βρίσκονται τα κακόμοιρα τα παιδάκια στα οποία δεν δόθηκε δυνατότητα επιλογής. Ως συνήθως δηλαδή, κάποιοι επέλεξαν και κάποιοι όχι!

• Ομάδα ενόπλων δολοφόνησε δεκατρία άτομα στις Φιλιππίνες, πολιτικούς και δημοσιογράφους στην πλειοψηφία τους, πιθανόν προς αποδυνάμωση συγκεκριμένης πολιτικής παράταξης! Και τι ήταν τελικά οι δεκατρείς δολοφονηθέντες; Τα αναλώσιμα στη διεξαγωγή της δίκης για την υπέρτατη κρίση των ενόπλων;

Ελεύθερη βούληση; Ναι, αλλά τίνος;;;

Η παροχή της ελευθερίας βούλησης από τον θεό ως εξήγηση της ύπαρξης του κακού, είναι μακράν το πιο σαθρό απολογητικό επιχείρημα. Οι πράξεις δεν είναι ποτέ αυτόνομες, τουλάχιστον αυτές βάσει των οποίων κρινόμαστε!
– Ο Μάκης έφαγε τη σούπα του! Εεε, χμμμ! Καλά, δεν έχει και ιδιαίτερη σημασία…
– Ο Νίκος πυροβόλησε και σκότωσε ένα σπουργιτάκι! Είχε την επιλογή να μην το κάνει, και όμως το έκανε, και κάποιος έχασε τη ζωή του! Ο Νίκος κρίνεται κακός. Ας μην ξεχνάμε όμως και το σπουργιτάκι, το οποίο δεν ρωτήθηκε καν! Αβλεψία του δημιουργού; Ή μήπως κατηγοριοποίηση των πλασμάτων του σε παιδιά που επιλέγουν και αποπαίδια που βγάζουν το σκασμό;