Τι ακριβώς κάνει η ψυχή;
Παραδόξως, δεν έχω βρει ακόμη καμία θεϊστική πηγή που να το εξηγεί. Όσοι ασχολούνται με το ζήτημα υποθέτουν ότι όλοι ξέρουν τι είναι η ψυχή και τι λειτουργίες επιτελεί.
Αν και καμία θεϊστική πηγή δε λέει τι ακριβώς κάνει η ψυχη, ωστόσο είναι αρκετά εύκολο να το συμπεράνει κανείς από αυτά που ισχυρίζονται ότι συμβαίνουν στην ψυχή μετά το θάνατο. Σε πολλές θρησκείες η πίστη τους λέει ότι μετά το θάνατο η ψυχή αναχωρεί και πηγαίνει μπροστά στο Θεό, όπου και κρίνεται βάσει των πράξεων του ανθρώπου όταν ζούσε. Αν το άτομο ήταν ενάρετο επιτρέπεται να εισέλθει η ψυχή του στον Παράδεισο, την αιώνια ανταμοιβή. Αν ήταν αμαρτωλός, η ψυχή πέφτει στην Κόλαση, όπου τιμωρείται αιωνίως. Επίσης αυτές οι θρησκείες μας βεβαιώνουν ότι καθ’όλη αυτή τη διαδικασία υπάρχει μια συνέχεια συνειδητότητας, δηλαδή, η ψυχή θα έχει συνείδηση του εαυτού της, θα νιώθει ότι είναι το άτομο που ήταν πριν πεθάνει, οπότε η ανταμοιβή ή η τιμωρία θα είναι δίκαιη.
Δεδομένων αυτών, είναι σχετικά εύκολο να συμπεράνουμε τι πρέπει να χαρακτηρίζει την ψυχή. Αν η ψυχή μου είναι αυτό που με κάνει να νιώθω ως “εγώ”, που με κάνει το άτομο που είμαι και φέρει ευθύνη για τις πράξεις μου εν ζωή, τότε πρέπει να ευθύνεται για τρία πράγματα: ταυτότητα, προσωπικότητα και συμπεριφορά. Ως ταυτότητα εννοώ τη συνείδηση του εαυτού, την κατανόηση ότι είμαι ένα ανεξάρτητο και αυτόνομο ον με χρονική συνέχεια. Η προσωπικότητα είναι τα γνωρίσματα του χαρακτήρα μου που στο σύνολό τους με κάνουν μια μοναδική οντότητα. Η συμπεριφορά είναι το σύνολο των ενεργειών (καλών και κακών) που κάνω κατά τη διάρκεια της ζωής μου. Μέχρις ενός σημείου αυτά τα τρία αλληλοεπικαλύπτονται. Η ταυτότητα επικαλύπτει και την προσωπικότητα και η προσωπικότητα καθορίζει τη συμπεριφορά. Αλλά αν η δυιστική θεολογία έχει δίκιο, τότε η πηγή και των τριών είναι η ψυχή και όχι ο εγκέφαλος.
Ωστόσο, ως άθεος, επιχειρηματολογώ ότι η δυιστική θεολογία δεν είναι σωστή· ότι αυτά τα τρία δεν υφίστανται χωριστά από τον εγκέφαλο και δε συνδέονται απλά με τον εγκέφαλο, αλλά είναι ενοποιημένα με τον εγκέφαλο. Τα στοιχεία δείχνουν ότι και τα τρία βασίζονται στη φυσιολογία του εγκεφάλου και μια αλλαγή στον εγκέφαλο μπορεί να προκαλέσει μεταβολές ή και να εξαλείψει κάποιο από αυτά τα χαρακτηριστικά. Εν ολίγοις, θα δείξω ότι, όπως προβλέπει η υλιστική θέση, κάθε μέρος του νου είναι πλήρως εξαρτώμενο και ελέγχεται από τον εγκέφαλο. Αναφέρομαι σ’αυτό το επιχείρημα ως “Ενότητα Νου-Εγκεφάλου” και πιστεύω ότι είναι ένα από τα πιο ισχυρά επιχειρήματα εναντίον πολλών μορφών θεϊσμού.
Άλλωστε, αν υπάρχει αθάνατη ψυχή γιατί θα έπρεπε να είναι υπόδουλη στην ελαττωματική βιολογία; Αν υπάρχει ένας δίκαιος Θεός που μας τιμωρεί ή μας ανταμοίβει για τις πράξεις μας, δε θα έπρεπε να είχε ρυθμίσει τα πράγματα έτσι ώστε οι πράξεις μας να καθορίζονται από τη χημεία του εγκεφάλου, τα γονίδια ή άλλους παράγοντες που δεν μπορούμε να ελέγξουμε. Αν δεν είναι ένας άδικος τύραννος, οι πράξεις μας θα ήταν αποτέλεσμα ελεύθερης επιλογής. Αυτό είναι συνεπές με την ιδέα μιας συνείδησης που προκύπτει από μια υπερφυσική ψυχή που δεν υπόκειται στις αδυναμίες του υλικού σώματος. Δυστυχώς, και οι δύο αυτές απόψεις δε συνάδουν με τα στοιχεία. Τα στοιχεία μας δείχνουν αναμφισβήτητα ότι η ταυτότητα, η προσωπικότητα και η συμπεριφορά μας είναι ένα με τον εγκέφαλο και μπορούν να επηρεαστούν δραματικά από αιτίες πέρα από τον έλεγχό μας που επηρεάζουν τον εγκέφαλο. Θα δούμε περιπτώσεις ασθενών που το αποδεικνύουν αυτό και για τα τρία χαρακτηριστικά.
(Σημείωση: Με εξαίρεση την περίπτωση του Phineas Gage, που θα περιγραφεί παρακάτω, σε όλες οι περιπτώσεις ασθενών που περιγράφονται έχουν χρησιμοποιηθεί ψεύτικα ονόματα για να προστατευθούν οι ασθενείς και οι συγγενείς τους, ακριβώς όπως έκαναν και οι ιατρικές πηγές που χρησιμοποίησα. Οι περιγραφές των περιπτώσεών τους, πάντως, είναι ακριβείς).
Συνέχεια…
