ΦσΜ [5.2.2] Είναι η Ελεύθερη Βούληση εσωτερικά συνεπής;

Πριν ελέγξουμε τον ισχυρισμό αυτό, θα ήταν καλό να κάνουμε ένα βήμα πίσω και να εξετάσουμε την ίδια την έννοια της ελεύθερης βούλησης. Η βασική ερώτηση είναι η εξής: Τι σημαίνει ότι μια απόφαση ήταν ελεύθερη; Πολλοί θα έλεγαν ότι αν οι αποφάσεις μας ήταν εξ ολοκλήρου βασισμένες σε άλλα αίτια, τότε δε θα ήταν ελεύθερες και δε θα μπορούσαμε να θεωρηθούμε υπεύθυνοι γι’ αυτές. Αλλά αν οι επιλογές μας δεν βασίζονται εξ ολοκλήρου σε προηγούμενα αίτια, αποτελεί αυτό βελτίωση; Αν μια πράξη δεν βασίστηκε σε προηγούμενα αίτια, τότε συνέβη τυχαία. Αυτό είναι γνωστό ως φιλελευθερισμός (καμία σχέση με την ομώνυμη πολιτική φιλοσοφία) και δεν φαίνεται να αποκαθιστά την ηθική ευθύνη που μας στερεί ο ντετερμινισμός. Άλλωστε, αν οι αποφάσεις μας είναι τυχαίες, αυτό σημαίνει ότι συμβαίνουν χωρίς καμιά αιτία και πάλι δεν μπορεί να θεωρηθεί ότι τις ελέγχουμε, όπως δεν μπορούμε να ελέγξουμε και το αποτέλεσμα ενός ζαριού.

Υπάρχει κάποιο κενό μεταξύ ντετερμινισμού και φιλελευθερισμού, όπου μπορεί να βολευτεί η ελεύθερη βούληση; Ποια τρίτη επιλογή μπορεί να υπάρχει πέρα από αυτές τις δύο; Είτε ένα γεγονός είχε αιτία, είτε όχι. Αυτά φαίνεται να εξαντλούν όλες τις δυνατότητες. Αν οι επιλογές ούτε έχουν αιτία, ούτε δεν έχουν αιτία, τότε τι μένει; Το δίλημμα αυτό μοιάζει να υπονοεί εκ πρώτης όψεως ότι το ζήτημα της ελεύθερης βούλησης μπορεί να είναι παράλογο.

Πιστεύω, ωστόσο, ότι υπάρχει μια λύση στο παράδοξο που είναι συμβατή με τον υλισμό. Για να σας δείξω πώς γίνεται αυτό, ας αναλογιστούμε το εξής νοητικό πείραμα, που ονομάζω “μηχανή πρόβλεψης”. Η μηχανή πρόβλεψης είναι ένα κατασκεύασμα που ενημερώνεται για μια απόφαση που καλείστε να πάρετε και, λαμβάνοντας υπ’ όψιν όλα τα διαθέσιμα στοιχεία, μέχρι και την ακριβή κατάσταση κάθε υποατομικού σωματιδίου στον εγκέφαλό σας, προβλέπει χωρίς περιθώριο σφάλματος τι θα αποφασίσετε. Αν οι επιλογές σας δεν είναι ελεύθερες και είναι απλά το αποτέλεσμα μιας μηχανιστικής αλυσίδας αιτίων και αιτιατών, τότε η κατασκευή μιας τέτοιας μηχανής είναι λογικά δυνατή. Αντίστροφα, αν είναι λογικά αδύνατη η κατασκευή μιας τέτοιας μηχανής, τότε ο αυστηρός ντετερμινισμός πρέπει να είναι εσφαλμένος.

Το άρθρο έχει δημοσιευτεί στο ιστολόγιο On the way to Ithaca, όπου και γίνεται ο σχολιασμός.