Αρθρογράφος: Ebonmuse
Μετάφραση: Evan T
Άλλος ένας Ρωμαίος ιστορικός που θα μας απασχολήσει είναι ο Κορνήλιος Τάκιτος, του οποίου τα σωζώμενα έργα είναι τα “Γερμανία”, “Ιστορίαι” και τα “Χρονικά”, γραμμένα περί το 115 Κ.Χ. Προς το τέλος των “Χρονικών”, στο βιβλίο 15, κεφάλαιο 44 υπάρχει άλλη μια αναφορά στον Ιησού:
|
Mox petita dis piacula aditique Sibyllae libri, ex quibus supplicatum Vulcano et Cereri Proserpinaeque ac propitiata Iuno per matronas, primum in Capitolio, deinde apud proximum mare, unde hausta aqua templum et simulacrum deae perspersum est; et sellisternia ac pervigilia celebravere feminae quibus mariti erant. sed non ope humana, non largitionibus principis aut deum placamentis decedebat infamia quin iussum incendium crederetur. ergo abolendo rumori Nero subdidit reos et quaesitissimis poenis adfecit quos per flagitia invisos vulgus Christianos appellabat. auctor nominis eius Christus Tiberio imperitante per procuratorem Pontium Pilatum supplicio adfectus erat; repressaque in praesens exitiabilis superstitio rursum erumpebat, non modo per Iudaeam, originem eius mali, sed per urbem etiam quo cuncta undique atrocia aut pudenda confluunt celebranturque. igitur primum correpti qui fatebantur, deinde indicio eorum multitudo ingens haud proinde in crimine incendii quam odio humani generis convicti sunt. et pereuntibus addita ludibria, ut ferarum tergis contecti laniatu canum interirent, aut crucibus adfixi aut flammandi, atque ubi defecisset dies in usum nocturni luminis urerentur. hortos suos ei spectaculo Nero obtulerat et circense ludicrum edebat, habitu aurigae permixtus plebi vel curriculo insistens. unde quamquam adversus sontis et novissima exempla meritos miseratio oriebatur, tamquam non utilitate publica sed in saevitiam unius absumerentur.
|
|
Ο επόμενος στόχος ήταν να βρεθεί τρόπος να κατευναστούν οι θεοί και γι’ αυτόν το σκοπό κατατρέξανε στα Σιβυλλικά βιβλία, σύμφωνα με τις συμβουλές των οποίων προσφέρθηκαν προσευχές στον Ήφαιστο, τη Δήμητρα και την Περσεφόνη. Και προς την Ήρα κάνανε παρακλήσεις οι γηραιές γυναίκες, πρώτα στο Καπιτώλιο και έπειτα στο πιο κοντινό σημείο της ακτής, από όπου πήρανε νερό και ραντίσανε τον ναό και το άγαλμα της θεάς. Και γίνανε και ιερά δείπνα και αγρυπνίες στα οποία συμμετείχαν παντρεμένες γυναίκες. Αλλά όλες οι ανθρώπινες προσπάθειες, όλα τα πλούσια δώρα του αυτοκράτορα και όλες οι παρακλήσεις στους θεούς δεν εξαφάνισαν την κακόβουλη πεποίθηση ότι η φωτιά ήταν αποτέλεσμα διαταγής. Συνεπώς, για να ξεφορτωθεί την αναφορά αυτή, ο Νέρωνας φόρτωσε την ενοχή και επέβαλε τα πιο φριχτά μαρτύρια σε μια τάξη [πολιτών] μισητή για τα έκτροπά της, που ο κόσμος ονόμαζε Χριστιανούς. Ο Χριστός, από τον οποίο πήρανε το όνομά τους, τιμωρήθηκε με την εσχάτη των ποινών κατά τη βασιλεία του Τιβερίου από έναν από τους επιτρόπους μας, τον Πόντιο Πιλάτο, και μία άκρως κακοποιός δεισιδαιμονία που αρχικά τέθηκε υπό έλεγχο, ξέσπασε ξανά όχι μόνο στην Ιουδαία, την πρώτη πηγή του κακού αυτού, αλλά ακόμα και στη Ρώμη, όπου συγκεντρώνονται και γίνονται δημοφιλή όλα τα φριχτά και ξεδιάντροπα πράγματα από κάθε γωνιά της γης. Έτσι συνελήφθησαν όλοι όσοι δήλωναν ένοχοι. Έπειτα, βάσει των πληροφοριών που δώσανε, καταδικάστηκε ένα μεγάλο πλήθος, όχι τόσο για το έγκλημα της πυρπόλησης της πόλης, όσο για το μίσος τους κατά της ανθρωπότητας. Κάθε είδους εξευτελισμοί προστέθηκαν στις θανατώσεις τους. Καλυμμένοι με δέρματα ζώων, τους ξεσκίζανε σκυλιά και πεθαίνανε ή τους καρφώνανε σε σταυρούς ή καταδικάζονταν σε πυρά και καίγονταν ως νυχτερινός φωτισμός, αφού έσβηνε το φως της ημέρας. Ο Νέρωνας διέθεσε τους κήπους του για το θέαμα και κατά τη διάρκειά του είτε ανακατευόταν με το πλήθος φορώντας ρούχα ηνιόχου ή στεκόταν όρθιος σε άμαξα. Έτσι, ακόμα κι αν επρόκειτο για εγκληματίες που τους άξιζε ακραία και παραδειγματική τιμωρία, άρχισε να αναδύεται ένα συναίσθημα συμπάθειας· γιατί καταστρέφονταν, όπως φαινόταν, όχι για το κοινό καλό, αλλά για να ικανοποιηθεί η σκληρότητα ενός ανθρώπου.
|
Annales (Χρονικά), βιβλίο XV, κεφ. 44
(βάσει της Αγγλικής μετάφρασης των Alfred John Church και William Jackson Brodribb)
 |
|
Απεικόνιση του Τάκιτου βασισμένη σε προτομή, άγνωστου καλλιτέχνη
(από το βιβλίο “The book of history. A history of all nations from the earliest times to the present, with over 8,000 illustrations”, τόμος 7, Νέα Υόρκη 1920)
|
Το χωρίο είναι πιθανότατα αυθεντικό και γραμμένο από τον Τάκιτο. Ένας Χριστιανός πλαστογράφος μάλλον δεν θα έγραφε τόσο άκομψα πράγματα για τη θρησκεία του (συγκρίνετέ το με τον επαινετικό τόνο που έχει μέχρι και το “μειωμένο” Testimonium Flavianum). Όμως, όπως ισχύει και με άλλους ιστορικούς, είναι σημαντικό να σημειώσουμε πως ο Τάκιτος έγραψε σχεδόν εκατό χρόνια μετά την περίοδο κατά την οποία έζησε ο Ιησούς και δεν μπορεί να παραθέσει στοιχεία από πρώτο χέρι για την ύπαρξη του Ιησού. Λογικό είναι να αναρωτηθούμε από πού αντλεί τις πληροφορίες του και ποιες είναι οι πηγές του.
Η άποψη πως ο Τάκιτος συγκέντρωσε πληροφορίες από επίσημα ρωμαϊκά αρχεία είναι μάλλον τραβηγμένη. Δεν υπάρχουν αποδείξεις πως οι Ρωμαίοι κρατούσαν αρχεία επί εκατό χρόνια για κάθε απλή σταύρωση σε κάθε γωνία της Αυτοκρατορίας και η πιθανότητα μειώνεται περαιτέρω από το γεγονός ότι η Ρώμη εν τω μεταξύ είχε καεί (όπως αναφέρει και ο Τάκιτος στην παραπάνω παράγραφο). Το πιθανότερο σενάριο είναι ότι ο Τάκιτος αντλεί πληροφορίες από σύγχρονες χριστιανικές πηγές· δεν θα είχε κανένα λόγο να τις αγνοήσει, άλλωστε. Αυτό το χωρίο λοιπόν πιθανότατα βασίζεται σε χριστιανικές φημολογίες και είναι πολύ αδύναμο ως απόδειξη της ιστορικότητας του Ιησού.
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
Σχόλια του Μεταφραστή:
Κατ’ αρχάς, ένα σημείο το οποίο προσπέρασε και ο Ebonmuse, παρόλο που εμφανίζεται και στη μετάφραση που χρησιμοποίησε και ο ίδιος, είναι ο τίτλος του Πόντιου Πιλάτου. Στο κείμενο αναφέρεται ως procurator (=επίτροπος), ενώ ο τίτλος που κατείχε ο Πόντιος Πιλάτος ήταν præfectus (=έπαρχος). Ο τίτλος του procurator δεν εμφανίζεται στην Ιουδαία παρά μετά το 44 μ.Χ. (όπως φαίνεται και σ’ αυτόν τον κατάλογο). Σημειωτέον πως ο τίτλος υπήρχε και παλιότερα, αλλά μόνο ως οικονομικός διαχειριστής και χωρίς δικαστικές αρμοδιότητες (τις οποίες προσέθεσε στο αξίωμα ο Κλαύδιος.)
Ομολογουμένως, το όλο ζήτημα εδώ θα μπορούσε να θεωρηθεί πως ήταν ένα απλό λάθος του Τάκιτου. Άλλωστε, την περίοδο που έγραψε ο ίδιος, η Ιουδαία είχε πλέον legatus (=λεγάτος) και όχι επίτροπο, οπότε μπορεί απλά να κατέγραψε τον Πιλάτο με τον προηγούμενο τίτλο, αγνοώντας πως υπήρξε και τρίτος παλαιότερος τίτλος για τους ρωμαίους διοικητές της Ιουδαίας. Αυτό πάντως ενισχύει την άποψη ότι ο Τάκιτος δεν άντλησε πληροφορίες από επίσημα ρωμαϊκά αρχεία, αφού εκεί ούτε θα έβρισκε τον Πιλάτο ως επίτροπο, αλλά ως έπαρχο, ούτε τον Ιησού να αναφέρεται ως Χριστός (ή ως Ιησού Ναζωραίο θα τον έβρισκε ή πιο πιθανόν ως Γεσουά Μπαρ Γιοσέφ).
Έπειτα υπάρχει και το σοβαρότερο ζήτημα του ονόματος του Χριστού και των Χριστιανών στο παλαιότερο σωζόμενο χειρόγραφο των Χρονικών του Τάκιτου. Δείτε την παρακάτω λεπτομέρεια:
Φωτογραφία του αποσπάσματος του Τάκιτου.
Η καθαρή φωτογραφία του χειρογράφου βρίσκεται εδώ.
(από τον Codex Laurentianus Mediceus του 11ου αιώνα. Πηγή: Wikipedia)
Πρόκειται για λεπτομέρεια απ’ το παλαιότερο σωζόμενο χειρόγραφο που περιέχει το εν λόγω κείμενο. Η δεύτερη λέξη στην πρώτη σειρά είναι “christianos” και η πρώτη λέξη στη δεύτερη “christus”, αλλά είναι προφανές ότι στο “christianos” υπάρχει μεγάλο κενό μεταξύ r και s. Προφανώς εκεί υπήρχε μεγαλύτερο γράμμα και διορθώθηκε σε i. Αυτό επιβεβαιώθηκε και πρόσφατα με υπεριώδη φωτογράφηση της σελίδας που έδειξε πως αρχικά το γράμμα ήταν e και διορθώθηκε μετά σε i. Στο δε “christus” δεν υπάρχει καν i, αλλά έχουμε το r με μεγάλη ουρά και αμέσως μετά το s. Έχουμε δηλαδή έναν συγγραφέα που έγραψε αρχικά “Chrestiani” και “Chrstus”.
 |
|
Υπεριώδης φωτογραφία της επίμαχης λέξης
(του Donato Pineider της Εθνικής Κεντρικής Βιβλιοθήκης της Φλωρεντίας. Πηγή: Christian – What’s in a name
|
Θεωρίες έχουν προταθεί πολλές και ο Κώστας έχει γράψει ένα εξαιρετικό άρθρο στο οποίο τις συνοψίζει. Προσωπικά εγώ θεωρώ πολύ πιο πιθανόν ο αντιγραφέας του 11ου αιώνα να αντέγραφε το κείμενο του Τάκιτου από παλιότερο αντίγραφο που χρησιμοποιούσε τους όρους “chrestianos” και “chrestus” και να κόλλησε κατά την αντιγραφή, οπότε του προέκυψαν τα λάθη που βλέπουμε σήμερα (το ότι το e διορθώθηκε σε i δεν σημαίνει πως η διόρθωση έγινε με έτη διαφορά· μπορεί κάλλιστα να έγινε επί τόπου).
Το τι θα σήμαινε ένα παλιότερο αντίγραφο με αυτούς τους όρους είναι άλλο ζήτημα (βλ. και Σουητώνιο), πάντως από το κείμενο του Τάκιτου ως έχει δεν μπορούμε να εξάγουμε ιδιαίτερα συμπεράσματα για ύπαρξη foul play. Όπως και να’ χει, το ζήτημα αυτό δεν ακυρώνει τις ενστάσεις του Ebonmuse, παρόλο που είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρον.
Συνέχεια…
