Έχει ειπωθεί ότι η βλασφημία είναι ένα έγκλημα χωρίς θύμα. Η βλασφημία θίγει ιδέες, όχι πρόσωπα. Η αμφισβήτηση, η σάτιρα, ακόμη και η χλεύη οποιασδήποτε ιδέας συνιστά ελευθερία έκφρασης, η οποία οφείλει όχι μόνο να επιτρέπεται, αλλά και να προστατεύεται. Και οι θρησκευτικές ιδέες και πεποιθήσεις δεν θα πρέπει να αποτελούν εξαίρεση.
Αυτό ακριβώς είναι το κομβικό σημείο που πρέπει να εστιάσουμε.
Οι υπέρμαχοι της ποινικοποίησης της βλασφημίας ισχυρίζονται ότι έτσι διατηρείται η θρησκευτική ειρήνη και προστατεύεται η θρησκευτική ελευθερία των πιστών των θιγόμενων θρησκευμάτων.
Ποια είναι όμως αυτή η «θρησκευτική ειρήνη»; Σε τι διαφέρει από την ειρήνη γενικά; Γιατί χρήζει ειδικής αντιμετώπισης;
Η ειρήνη και η δημόσια τάξη ήδη διαφυλάσσεται από πολλές νομικές διατάξεις. Αυτό που ωθεί τους νομοθέτες στην ειδική μνεία σε «θρησκευτική ειρήνη» είναι αφενός η υπερβολική ευθιξία των θρήσκων, που ταυτίζονται σε τέτοιο βαθμό με τις πεποιθήσεις τους ώστε να εκλαμβάνουν ως προσωπική προσβολή καθετί που τις θίγει, αφετέρου ο υπερβάλλων σεβασμός της κοινωνίας προς τις θρησκευτικές ιδέες – σεβασμός που δεν επεκτείνεται σε άλλου τύπου ιδεολογίες.
Γιατί επιφυλάσσουμε ιδιαίτερη μεταχείριση για τις θρησκευτικές ιδέες; Γιατί προσδίδουμε τόση αξία ειδικά στη θρησκευτική ευθιξία;
Εάν προσβάλλουμε μια πολιτική ιδεολογία ή ακόμη και μια ποδοσφαιρική ομάδα, οι οπαδοί της ενδέχεται να εξοργιστούν και να προβούν σε πράξεις βίας, διαταράσσοντας έτσι τη δημόσια τάξη. Κανείς ωστόσο δεν προτείνει ποινικοποίηση της εξύβρισης πολιτικής ιδεολογίας ή ποδοσφαιρικής ομάδας, για να μη διαταραχθεί η «πολιτική ειρήνη» ή η «ποδοσφαιρική ειρήνη». Υφίστανται κυρώσεις οι οπαδοί αυτών των ιδεών, εφόσον βιαιοπραγήσουν – όχι όμως αυτοί που προσέβαλλαν την ιδεολογία τους.
Στην περίπτωση της βλασφημίας, όμως, συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο.
Στη συνείδησή μας η βλασφημία έχει ταυτιστεί με υβριστικές εκφράσεις. Όμως δεν περιορίζεται σε αυτές, ούτε αποτελούν αυτές αναγκαία συνθήκη για βλασφημία. Η Ένωση Αθέων, λόγου χάρη, οργανώνει κάθε χρόνο το Φανερό Δείπνο και τη γιορτή του Αγίου Οινοπνεύματος. Ο τίτλος αυτών των εκδηλώσεων θα μπορούσε να θεωρηθεί βλάσφημος, καθώς αποτελεί λογοπαίγνιο βασισμένο σε μεγάλες χριστιανικές γιορτές. Ωστόσο δεν είναι υβριστικός, ούτε προσβλητικός.
Απλώς τολμά να αμφισβητήσει την ιερότητα ενός δόγματος.
Αυτός είναι ο πραγματικός λόγος που ενοχλεί. Για τον ίδιο λόγο που ενοχλούν τόσο τα έργα τέχνης και τα σατιρικά δημοσιεύματα, ενώ κανείς δεν ασχολείται με την καθημερινή καθύβριση των θείων από οργισμένους οδηγούς ή με τον χλευασμό του μοναστικού και του ιερατικού σχήματος από αναρίθμητους βλάσφημους καρναβαλιστές ετησίως.
Όσο για τη θρησκευτική ελευθερία, είναι προφανές ότι διόλου δεν περιορίζεται από τη βλασφημία. Η σκληρή κριτική, η σάτιρα και η χλεύη ενδεχομένως να δυσαρεστούν, αλλά δεν εμποδίζουν διόλου τους πιστούς στην άσκηση των θρησκευτικών τους καθηκόντων.
Ο νόμος πρέπει να προστατεύει την ελεύθερη άσκηση της θρησκευτικότητας, αλλά ταυτόχρονα θα πρέπει να γίνει σαφές ότι οι ίδιες οι θρησκείες δεν συνιστούν κάτι παραπάνω από συστήματα ιδεών, η κριτική και ο σχολιασμός των οποίων πρέπει να είναι τελείως ελεύθερη σε μια σύγχρονη κοινωνία που επιζητά την πρόοδο. Και ο νόμος θα πρέπει να προστατεύει και την άσκηση της κριτικής αυτής, αντί να την ποινικοποιεί.
Το γεγονός αυτό έχει γίνει κατανοητό από τα περισσότερα ευρωπαϊκά κράτη, που καταργούν ένα-ένα τις διατάξεις περί βλασφημίας από τη νομοθεσία τους: το 2008 καταργήθηκαν στην Αγγλία και την Ουαλία, το 2009 στη Νορβηγία, το 2014 στην Ολλανδία, το 2015 στην Ισλανδία, το 2016 στη Μάλτα, το 2017 στη Γαλλία και τη Δανία. Πιο πρόσφατη η περίπτωση της Ιρλανδίας, όπου στις 26 Οκτωβρίου 2018 αποφασίστηκε με δημοψήφισμα να καταργηθεί η συνταγματική διάταξη περί βλασφημίας. Μολαταύτα, στην Ελλάδα του 21ου αιώνα, η βλασφημία εξακολουθεί να αποτελεί ποινικό αδίκημα.
Τον Ιούνιο του 2012 συνελήφθησαν τρεις ηθοποιοί της παράστασης «Corpus Christi», έπειτα από μήνυση που κατατέθηκε για καθύβριση θρησκεύματος και κακόβουλη βλασφημία. Με εντολή εισαγγελέα οι τρεις καλλιτέχνες αφέθηκαν ελεύθεροι, όμως σε βάρος τους σχηματίστηκε δικογραφία. Η Ιερά Σύνοδος είχε χαρακτηρίσει το έργο «βλάσφημο» και «απαράδεκτο».
Τον Σεπτέμβριο του 2012 συνελήφθη ο δημιουργός της σατιρικής σελίδας «Γέρων Παστίτσιος», αντιμετωπίζοντας κατηγορίες για κακόβουλη βλασφημία και καθύβριση θρησκεύματος, λίγες μέρες μετά από κατάθεση επίκαιρης ερώτησης στη Βουλή από το κόμμα της Χρυσής Αυγής σχετικά με το ζήτημα και τέσσερις μόλις μέρες μετά την αρνητική απάντηση του τότε Υφυπουργού Δικαιοσύνης Κωνσταντίνου Καραγκούνη, με σιωπηλή συναίνεση του υπόλοιπου κοινοβουλίου, σε αίτημα βουλευτή του ΣΥΡΙΖΑ, Πέτρου Τατσόπουλου, για την κατάργηση των άρθρων του Ποινικού Κώδικα περί βλασφημίας.
Καταδικάστηκε σε 10 μήνες φυλάκιση με αναστολή για καθύβριση θρησκεύματος κατ’ εξακολούθηση. Άσκησε έφεση και τελικά έπαυσε η ποινική δίωξη βάσει ενός άλλου νόμου, που εξάλειφε το αξιόποινο μικρών αδικημάτων. Αλλά ο κατηγορούμενος δεν αθωώθηκε, ενώ φυσικά τα επαίσχυντα άρθρα του Ποινικού Κώδικα παραμένουν σε ισχύ και εξακολουθούν να εφαρμόζονται, σε βάρος της ελεύθερης έκφρασης.
Τον Ιούνιο του 2016 η Ένωση Αθέων, μέλος της Διεθνούς Αθεϊστικής Συμμαχίας (Atheist Alliance International) και της Ευρωπαϊκής Ουμανιστικής Ομοσπονδίας (European Humanist Federation), συνυπογράφει με 54 οργανώσεις από όλο τον κόσμο κοινή ανακοίνωση που στάλθηκε στο Υπουργείο Δικαιοσύνης, ζητώντας την κατάργηση των άρθρων περί βλασφημίας από τον ελληνικό ποινικό κώδικα.
Οκτώ χρόνια μετά τις συλλήψεις, παρά την αλλαγή κυβέρνησης, παρά τις επανειλημμένες ενέργειες βουλευτών και πολιτών, παρά το γεγονός ότι η κοινωνία είναι παραπάνω από ώριμη, το ελληνικό κράτος δεν έχει τολμήσει ακόμη να καταργήσει τα αναχρονιστικά αυτά άρθρα του Ποινικού Κώδικα.
Η Ελλάδα ανέκαθεν βρισκόταν σε ένα σταυροδρόμι πολιτισμών. Σήμερα, περισσότερο παρά ποτέ, κατοικείται από ένα μωσαϊκό λαών όλου του κόσμου ενώ καθημερινά καταφθάνουν νέοι μετανάστες και πρόσφυγες, πολλοί από τους οποίους εγκαθίστανται μόνιμα στη χώρα μας, φέρνοντας μαζί τους την κουλτούρα τους, τα έθιμά τους και φυσικά τις θρησκείες τους. Ανάμεσά τους βρίσκονται και πολλοί άθεοι, όπως είμαστε σε θέση να ξέρουμε, καθώς αρκετοί από αυτούς έρχονται σε επαφή μαζί μας για στήριξη και βοήθεια. Ταυτόχρονα, όλο και περισσότεροι Έλληνες απομακρύνονται από τις παραδοσιακές θρησκείες. Είτε διαμορφώνουν μια πιο σύγχρονη, προσωπική θρησκευτικότητα είτε γίνονται άθρησκοι, άθεοι ή αγνωστικιστές.
Όλοι αυτοί οι άνθρωποι συνθέτουν ένα πολυσύνθετο τοπίο, γεμάτο ποικίλες ιδέες και πεποιθήσεις, πολύ διαφορετικές μεταξύ τους. Είναι επόμενο ότι όλες αυτές οι ιδέες θα συζητηθούν, θα γίνουν αντικείμενο κριτικής και σχολιασμού, πολλές φορές ακόμη και απαξίωσης, σάτιρας ή χλεύης. Είναι ανεδαφικό να προσπαθήσουμε να τις διατηρήσουμε στο απυρόβλητο. Και είναι απαράδεκτο να το επιχειρήσουμε καθιστώντας την προσβολή ιδεών ποινικό αδίκημα.
Με τη βλασφημία θίγονται ιδέες, όχι πρόσωπα. Οι βλάσφημοι όχι μόνο δεν βλάπτουν κανέναν, αλλά αντίθετα κινδυνεύουν οι ίδιοι, όχι μόνο από τους εύθικτους που ίσως τους επιτεθούν, όπως έγινε στην παράσταση του Corpus Christi, αλλά κι από το ίδιο το κράτος που τους τιμωρεί, ενώ θα έπρεπε να τους προστατεύει.
Στην Ένωση Αθέων έχουμε συντάξει εδώ και χρόνια μια πλήρη πρόταση για τον διαχωρισμό εκκλησίας-κράτους στην οποία ζητάμε, μεταξύ άλλων, την κατάργηση όλων των διακρίσεων και ποινικοποιήσεων που έχουν θρησκευτική βάση.
Ζητάμε να καταργηθεί το Έβδομο Κεφάλαιο του Ποινικού Κώδικα “Επιβουλή της θρησκευτικής ειρήνης”. Τα άρθρα 198, 199 και 200 να καταργηθούν πλήρως, ενώ το άρθρο 201 που αφορά περιύβριση νεκρού μπορεί να ενταχθεί σε άλλο κεφάλαιο. Τα πραγματικά αδικήματα που προβλέπονται εδώ καλύπτονται ήδη από τις διατάξεις περί διατάραξης της δημόσιας τάξης και περί εξύβρισης. Δεν χρειάζεται ειδική διάταξη περί διατάραξης της λεγόμενης “θρησκευτικής” ειρήνης. Όσο για τη βλασφημία, δηλαδή την προσβολή θρησκευτικών δογμάτων, με όποιον τρόπο κι αν γίνεται, έστω και μέσω σάτιρας ή ακόμη και χλεύης, δεν συνιστά αδίκημα από την άποψη της πολιτείας, αλλά ελευθερία έκφρασης.
Και η ελευθερία έκφρασης οφείλει να είναι αδιαπραγμάτευτη.
