Το άρθρο έχει δημοσιευτεί στο ιστολόγιο On the way to Ithaca, όπου και γίνεται ο σχολιασμός.

Αρθρογράφος: Ebonmuse
Μετάφραση: Evan T

Η ενότητα αυτή έχει προστεθεί για πληρότητα από τον μεταφραστή και δεν αποτελεί τμήμα του αρχικού κειμένου του Ebonmuse.

Ο Κέλσος ήταν ένας Έλληνας φιλόσοφος του 2ου αι. και έγραψε την πρώτη ολοκληρωμένη επίθεση κατά του πρώιμου Χριστιανισμού γύρω στο 170 Κ.Ε. Αν και το έργο αυτό, με τίτλο “Λόγος Αληθής”, δεν σώζεται αυτούσιο, ένα μεγάλο μέρος του σώζεται στο βιβλίο-απάντηση του Ωριγένη “Κατά Κέλσου”, το οποίο και συνέγραψε γύρω στο 245 Κ.Ε. (μετά από άλλα 70 χρόνια).

Γενικά οι ερευνητές θεωρούν πως ο Ωριγένης μετέφερε ικανοποιητικά τα λεγόμενα του Κέλσου και δεν τον παραποίησε (ίσως από τις πιο σπάνιες περιπτώσεις στην αρχαία γραμματεία). Λόγω της καλής γνώσης που είχε ο συγγραφέας για την αιγυπτιακή αλλά και εβραϊκή θρησκεία, θεωρείται πως το βιβλίο του γράφτηκε στην Αλεξάνδρεια.

Μπορούμε να θεωρήσουμε τον Κέλσο αξιόλογη ιστορική πηγή για την ιστορικότητα του Ιησού; Προφανώς όχι. Είναι φανερό πως ο Κέλσος έγραψε το βιβλίο του με γνώμονα τις πεποιθήσεις των Χριστιανών, οι οποίοι σαφώς πίστευαν εκείνη την εποχή ότι ο Ιησούς ήταν υπαρκτό πρόσωπο. Σίγουρα δεν θα είχε κανένα λόγο να το υποψιάζεται καν, δεδομένου πως ήδη είχε αρχίσει να αναδύεται και εβραϊκός αντίλογος. Ούτως ή άλλως δεν θα ήταν σε θέση να διενεργήσει προσωπικά έλεγχο στην περιοχή της Ιουδαίας μετά από εκατό χρόνια και ούτε θα τον ενδιέφερε, αφού το έργο του επικεντρώνεται κυρίως στις φιλοσοφικές προεκτάσεις του Χριστιανισμού και τη σχέση του με τον Ιουδαϊσμό.

Ο Κέλσος αναφέρεται ελάχιστα σε λεπτομέρειες για τη ζωή του Ιησού και όταν το κάνει προτείνει ουσιαστικά εύλογες εναλλακτικές στους χριστιανικούς ισχυρισμούς. Για παράδειγμα, αντί να πει πως ο Ιησούς δεν έκανε θαύματα, αναζητά μια πιο λογική εξήγηση με βάση τα δεδομένα της εποχής:

Κατηγορεῖ καὶ τοῦ σωτῆρος, ὡς γοητείᾳ δυνηθέντος ἅ ἔδοξε παράδοξα πεποιηκέναι καὶ προϊδόντος ὅτι μέλλουσι καὶ ἄλλοι τὰ αὐτὰ μαθήματα ἐγνωκότες ποιεῖν τὸ αὐτό, σεμνυνόμενοι τῷ Θεοῦ δυνάμει ποιεῖν· οὕστινας ἀπελαύνει τῆς ἐαυτοῦ πολιτείας ὁ Ἰησοῦς.

Κατά Κέλσου, Βιβλίο Ι, κεφ. 6

Ο Ιησούς δεν έκανε θαύματα, μας λέει, αλλά ταχυδακτυλουργικά κόλπα τα οποία παρουσίαζε ως καμωμένα με τη δύναμη του Θεού.

Αργότερα αναφέρει πως ο Ιησούς ήταν νόθος γιος μιας γυναίκας ενός χτίστη και ενός στρατιώτη ονόματι Πάνθηρα, που κατέληξε στην Αίγυπτο, επειδή την έδιωξε ο άντρας της. Εκεί έμαθε ο Ιησούς να κάνει ταχυδακτυλουργικά κόλπα και με αυτά τα μέσα αναγόρευσε τον εαυτό του σε θεό.

Ὀνειδίζει δ’ αὐτῷ καὶ ἐπὶ τῷ ἐκ κώμης αὐτὸν γεγονέναι Ἰουδαϊκής καὶ ἀπὸ γυναικὸς ἐγχωρίου καὶ πενιχρᾶς καὶ χερνήτιδος. Φησὶ δ’ αὐτὴν καὶ ὑπὸ τοῦ γήμαντος, τέκτονος τὴν τέχνην ὄντος, ἐξεῶσαι, ἐλεγθεῖσαν ὡς μεμοιχευμένην. Ἐκβληθεῖσα ὑπὸ τοῦ ἀνδρὸς καὶ πλανωμένη ἀτίμως σκότιον ἔτεκεν ἀπό τινος στρατιώτου Πάνθηρος τοὔνομα τὸν Ἰησούν· οὖτος διὰ πενίαν εἰς Αἴγυπτον μισθαρνήσας κἀκεῖ δυνάμεών τινων πειραθείς, ἐφ’ αἷς Αἰγύπτιοι σεμνύνονται, ἐπανῆλθεν ἐν ταῖς δυνάμεσι μέγα φρονῶν, καὶ δι’ αὐτὰς θεὸν αὑτὸν ἀνηγόρευσε.

Κατά Κέλσου, Βιβλίο Ι, κεφ. 32

Ειδικά αυτό το κομμάτι είναι πολύ ενδιαφέρον γιατί παρουσιάζει μια ομοιότητα με αναφορές στο Ταλμούδ, μόνο που εκεί με όνομα παρεμφερές με το “Πάνθηρας” εμφανίζεται η μητέρα του Ιησού. Προσωπικά θεωρώ πιθανότερο η φήμη να ξεκίνησε στο Ισραήλ και το εβραϊκό “Πάντιρα” να παρερμηνεύτηκε ως “Πάνθηρας” όταν άρχισε να κυκλοφορεί και σε ρωμαϊκούς κύκλους.

Το άρθρο έχει δημοσιευτεί στο ιστολόγιο On the way to Ithaca, όπου και γίνεται ο σχολιασμός.

Αρθρογράφος: Ebonmuse
Μετάφραση: Evan T

Καθώς φτάνουμε στο τέλος της λίστας, εδώ συναντούμε τον Φλέγοντα από τις Τράλλεις, έναν συγγραφέα που έζησε γύρω στα 140 Κ.Χ. Όπως και ο Θαλλός, αναφέρεται ως μάρτυρας του θαυμαστού σκότους την ώρα της σταύρωσης. Ομοίως με τον Θαλλό, τα σημαντικότερα έργα του, τα “Χρονικά” και οι “Ολυμπιάδαι” έχουν χαθεί, και ο μόνος λόγος που γνωρίζουμε το οτιδήποτε για τα περιεχόμενά τους είναι από αναφορές σε μεταγενέστερους Χριστιανούς σχολιαστές, όπως ο Ωριγένης, ο Ευσέβιος και ο Ιούλιος Αφρικανός. Και οι τρεις τους αναφέρουν τον Φλέγοντα για να αποδείξουν το σκότος. Για παράδειγμα ο Ιούλιος Αφρικανός [ΣτΜ: όπως τον μεταφέρει ο Γεώργιος Σύγκελλος] λέει τα εξής:

Ἔστω δὴ, συναρπαζέτω τοὺς πολλοὺς τὸ γεγενημένον καὶ τὸ κοσμικὸν τέρας ἡλίου ἔκλειψις ὑπονοείσθω ἐν τῇ κατὰ τὴν ὄψιν. Φλέγων ἱστορεῖ ἐπὶ Τιβερίου Καίσαρος ἐν πανσελήνῳ ἔκλειψιν ἡλίου γεγονέναι τελείαν ἀπό ὥρας ἕκτης μέχρις ἐνάτης, δηλῶν ὡς ταύτην.

Χρονογραφίαι, Έκδοση Βόννης 1829, p. 323 (σελ. 610)
”Αφρικανού περί των κατά το σωτήριον πάθος και την ζωοποιόν ανάστασιν”

Και ο Ευσέβιος, ο μόνος που μεταφέρει τα λόγια του Φλέγοντα αυτολεξεί, λέει:

Jesus Christus, secundum prophetias, quae de eo fuerant praelocutae, ad passionem venit anno Tiberii 18, quo tempore etiam in aliis ethnicorum commentariis haec ad verbum scripta reperimus: Solis facta defectio, Bithynia terraemotu concussa, et in urbe Nicaena aedes plurimae corruerunt: quae omnia his congruunt, quae in passione Salvatoris acciderunt. Scribit vero super his et Phlegon, qui olympiadarum egregius supputator est, in XIII libro ita dicens:		Ο Ιησούς Χριστός, σύμφωνα με τις προφητείες που προειπώθηκαν γι’ αυτόν, μαρτύρησε το 18ο έτος του Τιβερίου και βρήκαμε τα ακόλουθα πράγματα γραμμένα γι’ αυτό το έτος στις ιστορίες των Εθνικών: Έγινε μία έκλειψη, η Βιθυνία χτυπήθηκε από σεισμό και πολλά κτίρια στην πόλη της Νίκαιας γκρεμίστηκαν. Όλα αυτά συμπίπτουν με τα γεγονότα του πάθους του Σωτήρα μας. Ο Φλέγων, που ήταν εξαιρετικός υπολογιστής των Ολυμπιάδων, στο 13ο βιβλίο γράφει τα ακόλουθα:
“Quarto autem anno CCII olympiadis, magna et excellens inter omnes, quae ante eam acciderant, defectio solis est facta; dies hora sexta in tenebrosam noctem versus, ut stellae in caelo visae sint, terraeque motus in Bithynia Nicaenae urbis multas aedes subvertit.”		“Στο τέταρτο έτος της 202ης Ολυμπιάδας [32 Κ.Χ.] έγινε μια έκλειψη του ηλίου, μεγαλύτερη από οποιαδήποτε είχε συμβεί στο παρελθόν. Την 6η ώρα, η μέρα σκοτείνιασε ως νύχτα και τα αστέρια φάνηκαν στον ουρανό. Ένας σεισμός στη Βιθυνία κατέστρεψε πολλά κτίρια στη Νίκαια.”
Argumentum autem hujus rei, quod Salvator isto anno passus sit, Evangelium praebet Johannis, in quo scribitur, post decimum quintum annum Tiberii Caesaris, tribus annis Dominum praedicasse. Josephus etiam vernaculus Judaeorum scriptor, circa haec tempora die Pentecostes sacerdotes primum commotionem locorum, et quosdam sonitus sensisse testatur. Deinde ex adyto Templi repentinam subito erupisse vocem dicentium: “Transmigremus ex his sedibus.” Scribit autem supra dictus vir, quod eodem anno Pilatus praeses secreto noctis imagines Caesaris in templo statuerit. Et haec prima seditionis et turbarum Judaeis causa exstiterit.		Απόδειξη πως τα πάθη του Σωτήρα μας συνέβησαν αυτό το έτος, παρέχει το Κατά Ιωάννην Ευαγγέλιο, το οποίο γράφει πως ο Κύριός μας δίδαξε για 3 χρόνια μετά το 15ο έτος του Τιβερίου.* Και ο Ιώσηπος, ο ντόπιος ιστορικός των Εβραίων, διηγείται πως περίπου αυτό τον καιρό, την ημέρα της Πεντηκοστής, πρώτοι οι ιερείς παρατήρησαν κάποια κίνηση και θόρυβο, και ξαφνικά ακούστηκε μια φωνή μέσα από το άδυτο του Ναού να λέει: “Ας αποχωρήσουμε από εδώ”. Ο Ιώσηπος λέει επίσης πως το ίδιο έτος ο κυβερνήτης Πιλάτος κρυφά τη νύχτα έστησε κάποια αγάλματα του Καίσαρα στον Ναό και αυτή ήταν η πρώτη αιτία εξέγερσης και αναταραχών για τους Εβραίους.

* Το 15ο έτος του Τιβερίου το αναφέρει ο Λουκάς και όχι ο Ιωάννης.

Ευσεβίου “Παντοδαπή Ιστορία”,
βιβλίο 2, σελ. 256-258 (202η Ολυμπιάδα)
από τη λατινική μετάφραση Ιερονύμου που βασίστηκε σε αρμένικη μετάφραση
(το πρωτότυπο ελληνικό κείμενο δε σώζεται)
Η μετάφραση στα Ελληνικά είναι βασισμένη σε αυτή την αγγλική μετάφραση.

Βέβαια θυμηθείτε το τρίτο κριτήριο. Ο Φλέγων έζησε προφανώς πολύ αργά για να τα δει όλα αυτά ο ίδιος. Δεν μπορεί να προσφέρει ανεξάρτητη μαρτυρία του σκότους.

Ωστόσο δεν πρέπει να ξεχνάμε το πρώτο κριτήριο, που έχει σχέση με την αξιοπιστία του Φλέγοντα ως ιστορικού. Απ’ όσο ξέρουμε δεν ήταν Χριστιανός, οπότε δεν υπάρχει λόγος να τον κατηγορήσουμε ότι εφηύρε την ιστορία για να στηρίξει τις πεποιθήσεις του. Φαίνεται όμως πως ο Φλέγων αγαπούσε ιδιαίτερα τις συναρπαστικές και θαυμαστές ιστορίες ασχέτως πηγής και δεχόταν ως αληθινά πολλά αδύνατα πράγματα. Το βιβλίο του “Περί Θαυμάτων” περιέχει ιστορίες για ζωντανούς κενταύρους, φαντάσματα, άνδρες που γέννησαν, μια προφήτισσα χιλίων ετών, ένα πτώμα που είπε προφητείες σε ένα πεδίο μάχης και το κεφάλι του Ρωμαίου στρατηγού Πόπλιου, το οποίο συνέχισε να μιλάει ακόμα και όταν ένας τεράστιος κόκκινος λύκος κατασπάραξε το σώμα του.

Όταν έγραψε ο Φλέγων στα μισά του 2ου αιώνα, η χριστιανική μυθολογία για τη σταύρωση σίγουρα θα είχε διαδοθεί. Πολύ πιθανόν ο Φλέγων, που λάτρευε τέτοιες φανταστικές ιστορίες, να την άκουσε και να την αναπαρήγαγε άκριτα. Ένας συγγραφέας τόσο αναξιόπιστος, και που εν πάση περιπτώσει μας είναι γνωστός μόνο δια μέσου Χριστιανών, οι οποίοι μπορεί και να παράλλαξαν τα γραφόμενά του, δεν μπορεί θα θεωρηθεί αξιόπιστη ιστορική μαρτυρία.

Το άρθρο έχει δημοσιευτεί στο ιστολόγιο On the way to Ithaca, όπου και γίνεται ο σχολιασμός.

Αρθρογράφος: Ebonmuse
Μετάφραση: Evan T

Το πραγματικό όνομα του ιστορικού που σήμερα ονομάζουμε Θαλλό μας είναι άγνωστο, και τα γραφόμενά του δεν σώζονται μέχρι σήμερα. Ο μόνος λόγος που ξέρουμε το οτιδήποτε για το άτομό του είναι επειδή αναφέρεται σε κείμενα τρίτων. Τον 9ο αιώνα ένας Χριστιανός, ονόματι Γεώργιος Σύγκελλος, μεταφέρει τα γραφόμενα ενός Χριστιανού του 3ου αιώνα, του Ιούλιου Αφρικανού, ο οποίος με τη σειρά του αναφέρει το έργο ενός τρίτου άνδρα που έγραψε μια ιστορία της ανατολικής Μεσογείου μεταξύ 50 και 100 Κ.Χ. Το πραγματικό όνομα του άνδρα αυτού είναι αβέβαιο μιας και το χειρόγραφο είναι κατεστραμμένο και λείπει ένα γράμμα, αλλά το πιθανό είναι να λεγότανε “Θαλλός”. Βέβαια δεν έχουμε ούτε και πρωτότυπα έργα του Αφρικανού και προφανώς ένα σπάραγμα από τρίτο χέρι μετά από 8 αιώνες είναι τραγικά αδύναμο ως αποδεικτικό στοιχείο. Αν πιστέψουμε όμως και τον Σύγκελλο και τον Αφρικανό (μιας και δεν έχουμε τα πρωτότυπα), η ιστορία του Θαλλού αναφέρει το τρίωρο σκοτάδι κατά τη σταύρωση του Ιησού.

Όπως ήδη είπα, ως μαρτυρία αυτή είναι τόσο απελπιστικά αδύναμη που θα μπορούσαμε να την απορρίψουμε συλλήβδην. Αναφορές από τρίτο χέρι δεν είναι επαρκής απόδειξη για ένα παγκόσμιο σκότος που θα έπρεπε να είχαν προσέξει οι πάντες. Επιπλέον, ο ίδιος ο Θαλλός δεν το αναφέρει ως αξιοπερίεργο. Ο Σύγκελλος γράφει πως ο Αφρικανός είπε:

Καθ’ ὅλου τοῦ κόσμου σκότος ἐπήγετο φοβερώτατον, σεισμῷ τε αἱ πέτραι διερρήγνυντο καὶ τὰ πολλὰ Ἰουδαίας καὶ τῆς λοιπῆς γῆς κατερρίφθη. Τοῦτο τὸ σκότος ἔκλειψιν τοῦ ἡλίου Θάλλος ἀποκαλεῖ ἐν τρίτῃ τῶν ἱστοριῶν, ὡς ἐμοὶ δοκεῖ, ἀλόγως. Ἑβραῖοι γὰρ ἄγουσι τὸ πάσχα κατὰ σελήνην ιδ΄, πρὸ δὲ μιᾶς τοῦ πάσχα τὰ περὶ τὸν σωτῆρα συμβαίνει. Ἔκλειψις δὲ ἡλίου σελήνης ὑπερλθούσης τὸν ἥλιον γίνεται· ἀδύνατονδὲ ἐν ἄλλῳ χρὀνῳ, πλὴν ἐν τῷ μεταξύ μιᾶς καὶ τῆς πρὸ αὐτῆς κατὰ τὴν σύνοδον αὐτὴν ἀποβῆναι. Πῶς οὖν ἔκλειψις νομισθείη κατὰ διάμετρον σχεδὸν ὑπαρχούσης τῆς σελήνης ἡλίῳ;

Χρονογραφίαι, Έκδοση Βόννης 1829, Τόμος Ι, v.257 (σελ. 609-610)
”Αφρικανού περί των κατά το σωτήριον πάθος και την ζωοποιόν ανάστασιν”

Το εβραϊκό Πάσχα είναι κοντά σε πανσέληνο και είναι αδύνατον να συμβεί έκλειψη με πανσέληνο, πόσο μάλλον μία που θα κρατούσε και τρεις ώρες, οπότε ο Αφρικανός θα είχε δίκιο να αμφιβάλλει, εάν όντως ο Θαλλός έγραψε αυτά που του αποδίδονται. Δεν ξέρουμε όμως τι έγραψε ο Θαλλός μιας και δεν μεταφέρονται αυτολεξεί τα λεγόμενά του. Οι αστρονόμοι έχουν υπολογίσει πως όντως έγινε μια ηλιακή έκλειψη τον Νοέμβριο του 29 Κ.Χ. Δεν είναι πιθανό ο Θαλλός να κατέγραψε αυτή την έκλειψη, και η σύνδεση με το σκότος της σταύρωσης να έγινε από τον Αφρικανό, που νόμισε λανθασμένα πως ο Θαλλός προσπαθούσε να εξηγήσει το μυστηριώδες τρίωρο σκοτάδι; Και όλα αυτά υπό την προϋπόθεση πως τα λεγόμενα του Θαλλού μεταφέρθηκαν σωστά από τον Αφρικανό και τα λεγόμενα και των δύο από τον Σύγκελλο. Δεδομένου ότι κανένας κρίκος αυτής της αλυσίδας δεν μπορεί να επιβεβαιωθεί, δεν υπάρχει κανένας λόγος να δεχθούμε ότι ο Θαλλός στηρίζει την ευαγγελική περιγραφή της σταύρωσης.

Το άρθρο έχει δημοσιευτεί στο ιστολόγιο On the way to Ithaca, όπου και γίνεται ο σχολιασμός.